Numberspeaks

2022-12-20 15:38:08 Mo'jizalar bo'lmaydi.
2023-yil uchun juda quvonarli yangiliklar bizni kutyapdi, har holda murojatda favqulodda dolzarb masalalar ilgari surildi, ba'zilar esa ikkinchi ma'muriyatning, ikkinchi davri deya aytishmoqda. Lekin ochig'ini aytish kerakki, ko'tarilgan masalalarning ijrosi to'la ta'minlansa ham birdan hammasi yaxshi bo'lib ketmaydi. Yirik amaldorlarning aksari korrupsiya va nepotizm ortidan lavozimga erishgan va saqlab turibdi, ular o'zlarni yo'q qilish uchun kurashmaydilar va shuningdek boyliklari manbasini saqlash uchun borini beradilar. Hozirda ko'tarilgan muammolar katta ehtimol 2023 va 2030- yillar uchun ham dolzarb muammo sifatida ko'tarilishi turgan gap. Eyforiyaga berilish kerak emas, hech qaysi tizim yoki amaldor bir dumalab yaxshiroq bo'lib qolmaydi. Berilayotgan va'dalar esa kasal uchun doriga o'xshaydi, ularga o'rganib qolishgan, ularsiz yashay olishmaydi. Mo'jizalar bo'lmaydi, lekin mo'jiza ko'rishni istovchi katta aholi qatlami mavjud, ular, albatta, mo'jiza ko'rishadi faqat real hayotda emas ba'zi hisobotlarda va O'zbekiston24 telekanalida. Ochish/sharhlash

2022-11-28 20:28:04 Давлат учун ихчам ижро органи керак.

Чекланмаган эҳтиёжларни, чекланган ресурслар орқали қондириш - бу иқтисодётга берилган классик тарифлардан бири. Инсонларнинг ҳам, Давлатнинг ҳам эҳтиёжлари чексиз аммо ресурслар чекланган. Ўзбекистон мисолида эса давлат ресурслари кескин чекланган. Исталган иқтисодчи, ихтиёрий воқеа ва ҳодисаларга нисбатан чекланган ресурслардан оқилона фойдаланиб эҳтиёжларни қондириш нуқтайи назаридан келиб чиқиб ёндошади. Ўзбекистонда мавжуд чекланган ресурсларни тенг ва сифатли тақсимлаш ва унинг ижросини таминлаш борасида ҳам кўплаб муаммолар мавжуд. Бугунги кунда мамлакатимизда ресурсларни тақсимлаш ва тақсимланган ресурсларнинг ижросини таминлашни ҳам ҳукумат бажараётгандек кўринади. Амалдаги ҳукумат ижрони таминлаш муаммоларига ечим сифатида «семириш» яъни ижро ҳокимятининг ходимлар сонини доимий ошириб бориш йўлидан бормоқда. Бу ҳам, албатта, муаммоларга ечим аммо бу услуб ўрта аср давлатларига ёки бугунги кундаги баъзи автократик давлатларгагина хосдир.

Турли хил вазирликлар, агентликлар, қўмиталарнинг тузилиши ёки ҳоким ёрдамчиси, администрация раиси ёрдамчилари лавозимларининг жорий қилиниши афсуски, муаммоларимизни камайтирмайди ва аксинча ижро ҳокимятининг аҳолига тақсимланиши керак бўлган ресурсларнинг нотўғри тақсимланишига ва ўзлари томонидан истеъмол қилинишга ёки талон-тарож қилинишига олиб келади. Ҳоким ёрдамчиларининг ўзлари ҳам яхши биладиларки, ҳозир уларга жуда катта юклама берилган ва ҳоким ёрдамчиларига ҳам биттадан ёрдамчи берилган тақдирда ҳам улар қиладиган вазифалар топилаверади. Сир эмаски, ҳозирда давлат хизматчилари деярли дам олмасдан, кунлик 10 -14 соат ва ортиқча юклама билан ишлайди аммо ҳали ҳам муаммолар кўп. Дунёдаги бошқа давлатларда эса ҳатто 8 соатдан ҳафтасига 4 кунлик иш амалиёти қўлланила бошлаган.

Умуман олганда, кўплаб иқтисодчилар ҳеч қандай иккиланишларсиз нафақат ҳоким ёрдамчилари лавозимини тугатиш балки кўплаб вазирлик, агентлик ёки қўмиталарнинг ҳам тугатилишини қўллаб қувватлайди. Янги Ўзбекистонда кутилган ўзгаришлардан энг муҳими бу ихчам қонуний ва сифатли ижро ҳокимиятининг бўлиши эди. Бундай ўзгаришлардан нафақат аҳоли балки ижро органи ҳам ютади аслида. Нормал давлатга айланишимиз учун «семириш» эмас балки ихчамлаштириш ва самарадорликни ошириш йўлидан боришилиши шарт ва зарур(бошқа альтернатив мавжуд эмас). Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:03 Elektr energiya narxlari.

2022-yil mart holatiga ko’ra dunyo mamlakatlarida 1 kWsoat elektr energiyaning uy xo'jaliklari va biznes uchun o'rtacha narxlari mos ravishda 0,144 dollar va 0,138 dolarni tashkil etgan. Ko'rinib turganidek biznes uchun o'rtacha sotilayotgan elektr energiya narxi aholi uchun narxdan biroz pastroq bo’lib, bu tendensiyani rivojlangan davlatlar misolida yaqqol ko’rish mumkin. Uy xo'jaliklari uchun esa eng arzon elektr energiyasi narxi Livanda 0.003 $(33 so'm), eng qimmati esa Daniyada 0.48 $(5300 so'm) hisoblanadi. Shuningdek AQShda 0.16 $, O'zbekistonda 0,026$, Rossiyada 0,078$, Afg'onistonda 0,043 $ va Germaniyada 0,45 $ ga teng bo’lgan.

O'zbekistonda elektr energiyaning uy xo’jaliklarga sotilish narxi Livandan 8,6 barobar qimmat va Daniyadan 18,4 barobar arzonroq. O'zbekiston 2021-yilda 70,3 mlrd kWsoat elektr energiya ishlab chiqargan. Yana bir muhim ko'rsatgich, aholi jon boshiga jami ishlab chiqarilgan elektr energiya miqdori bo'yicha mamlakatimiz dunyoda 117-o'rinda turadi. Mana bu yerda berilgan ma'lumotga ko'ra esa, Germaniya aholisi jon boshiga YAIMida, elektr energiya to'lovlari uchun sarf 1,2%, O'zbekistonda esa 0,6%(2020 yil uchun) atrofida, Portugaliya 1,9%, Fransiya 0.8%, Norvegiyada 0,2% hamda Luksenburgda 0,3% ga teng.

Mamlakatimizdagi elektr narxi(subsidiyalar qo’shilmagan holatda) absolyut qiymati boshqa mamlakatlardagi ko'rsatgichdan ancha past lekin elektr energiyasi uchun to’lovlarning daromaddagi ulushi nuqtai nazaridan mamlakatimiz dunyodagi o’rtacha ko’rsatgich bilan deyarli bir xil(agar har yili ajratilinadigan subsidiyalar bilan qo’shib hisoblansa, bu borada biz ancha oldingi qatorlarda bo’lib chiqamiz).

@Numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:03 Tabiiy gaz va elektr muammosi ko'ringandan ko'ra jiddiyroq

Agar narxlar erkinlashtirilsa, mavjud gaz qazib oluvchi kompaniyalar gaz qazib olishni oshirish uchun barcha imkoniyatlarga ega bo'ladi. Natijada, gaz qazib chiqaruvchi kompaniyalar ko'payib, mamlakatimiz extiyojlarini to'la qondiradi va eksportni ham oshirish imkoniyatiga ham ega bo'lamiz.

Yuqori (erkin) narxlarda aholi energiyani tejab ishlatadi, biznes esa tejamkor texnalogiyalarga o'tadi, shunda muammo yechiladimi.? yo'q, albatta.

2020 yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonda tasdiqlangan tabiiy gaz zaxiralari 1,86 trillion m³ deb baholangan. Amaldagi qazib chiqarish xajmlarida ushbu zaxiralar taxminan 34 yilga yetadi. 2021-yilda 70,3 mlrd kV/soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan bo'lib, 90% ga yaqin qismi tabiiy gazni yoqish orqali olingan.

Agar qazib olishni bir yarim karra oshirsak 25 yil, ikki karra oshirsak esa 17 yildan keyin gazsiz va chiroqsiz qolishimiz mumkin. Shuningdek mavjud gaz zaxiralarimiz AQShning 2 yillik, Rossiyaning 3 yillik, Xitoyning 6 yillik ichki iste’moliga yetadi. O'zbekistonning yillik gaz iste’moli Pokiston, Braziliya, Avstraliya, Indoneziya va Fransiya kabi aholisi ko'p davlatlardan ham oldinda turadi. Kimdir aytishi mumkin O'zbekistonda yana gaz zaxirasi topilishi mumkin deb, ha bu to'g'ri fikr lekin aniqlangan konlarda ham kutilganidan kam gaz bo'lish extimoli ham yo’q emas.

Xulosa qiladigan bo'lsak, hozirgi tendensiya bilan mamlakatning energiya ishlab chiqarish sanoati yildan yilga yomonlashib boraveradi, elektr energiya ishlab chiqarishda, tabiiy gazning ulishini pasaytirish shart ammo buni amalga oshirish o'nlab yil vaqt va milliardlab dollar investitsiya talab qiladi. Bular shuni ko'rsatadiki, O'zbekiston sharoitida gaz qazib chiqarish sanoatiga uzoq muddatda biznes sifatida qarab bo'lmaydi. Yana qo'shimcha gaz zaxiralari kamaygan sari qazib chiqarish xajmi ham tabiiy kamayib boraveradi. Hukumatga siyosiy iroda yetishmay energetika sanoatida islohatlarni ortga suraversa muommo faqat va faqat kattalashib boraveradi.
@Numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:02 Tabiiy gaz narxi haqida

O'zbekistonda, 1 m³ tabiiy gaz narxi 380 so'm, yuridik shaxslar uchun esa 1100 so'm(albatta alohida narxlar ham mavjud). Solishtirish oson bo'lishi uchun har 1000 m³ uchun narxlarni AQSh dollarida hisoblasak. Aholi uchun 1000m³ tabiiy gaz 34 dollar va yuridik shaxslar uchun esa100 dollarga teng.
Tabiiy gaz uchun dunyo bo'yicha yagona narx mavjud emas. Tasavvur qilish oson bo’lishi uchun misol tariqasida Yevropadagi narxlarga to'xtalsak.
Oxirgi 5 yildagi tabiiy gaz narxlari pandemiya davrigacha o'rtacha 1000m³ uchun 300 dollar atrofida, pandemiya davrida 80 -100$ gacha, eng yuqori narx esa shu yil qayd etilgan bo'lib deyarli 4000 dollarga yetgan edi, hozirgi kunda esa 1000 dollar atrofida shakllangan.

Bu narxlar ham aslida Yevropadagi aniq narxlarni ko'rsatmaydi, Yevropa davlatlari tabiiy gazni turli davlatlardan sotib oladi, shunga muvofiq turli xil narxlar shakllanadi, yuqoridagi narx esa indeks narxi ifodalaydi xolos.

Xitoyning 1000m³ gazni qanday narxlarda import qilishi haqida aniq ma’lumotlar topish qiyin, aynan O'zbekistondan nechi m³ gazni qanday narxlarda import qilayotganligini har ikkala tomon ham to’liq ochiqlamaydi. Ammo ba’zi ochiq ma’lumotlar orqali taxminiy hisob kitoblarni amalga oshirishga harakat qilib ko’ramiz.
Mana bu yerdagi ma’lumotlarda O'zbekiston Xitoyga 2021-yilning 10 oyi davomida 3,4 mlrd m3 yoki 601mln dollarlik gaz sotgani aytilgan. bir nechta matematik hisob kitoblar bilan mamlakatimiz Xitoyga har 1000m³ tabiiy gazni 175$ dan eksport qilinganligi bilib olamiz.
Statistika qo'mitasining ma'lumotlarida esa joriy yilning 9 oyida 2,02 mlrd dollarlik tovar va xizmatlar, shu jumladan 779 mln dollorlik tabiiy gaz Xitoyga eksport qilingani qayd etilgan. Shunda joriy yilning 9 oyida gazimiz o'tgan yilgi narxlarda sotilgan deb hisoblasak unda jami 4.45 mlrd m³ gazni yoki taxminan 9 oylik jami qazilgan gazning 10% dan ko’proq qismi eksport qilingan bo'lib chiqadi(albatta joriy yilda gaz narxida turli tebranishlar kuzatilganligini hisobga olsak eksport hajmi yuqoridagi hisob kitoblarda biroz farq qilishi mumkin lekin bu umumiy xulosani o’zgartirmaydi).

2021 -yil ma'lumotlariga ko'ra jami 53.8 mlrd m³ gaz qazib chiqarilgan bo'lib, "O'zbekneftgaz" korxonasi 34.1 mlrd m³, Rossiyaning Lukoil korxonasi esa 13.8 mlrd m³ ishlab chiqarishi ko’zda tutilgan

Xolis qaralganda O'zbekistondagi chet el kompaniyalari qazib chiqargan gazning bir qismini Xitoyga, qolganini esa O'zbekistonga sotayotgan bo'lib chiqadi(taxminiy hisob kitoblarga ko’ra). Shu o'rinda hukumatimiz xorijiy gaz qazib chiqaruvchi kompaniyalardan qimmat narxda olib (balki 175$ dan) aholi uchun 34$, biznes uchun 100$ sotayotgan bo'lishi mumkin(huddi bir necha yil oldin kuzatilgani kabi). Hukumatimiz energetika sohasida juda katta bosim ostida, shunday qiyin tanlov oldida hukumat kimga yon bosishni aniqlashtirib olishi kerak. Aytish kerakki, o'n minglab insonlar vaqtlarini gaz quyish shahobchalarida navbatlarda turib o'tqazayotgan bir vaqtda, yer ostidagi quvurlardan milliardlab m³ gaz Xitoy xalqi uchun sotilmoqda.

@Numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:02 Umumiy qozonning adolatsiz taqsimoti haqida.

Toshkent shahrining 6 oylik mahalliy byudjet mablag'larining xarajatlari va daromadlari haqidagi hisoboti e-qaror.gov.uz saytida joylangan edi. Xabarning eng asosiy e'tiborni tortadigan tomoni bu 1 667 mlrd so'mning 3 ta modda bo'yicha sarflanganligi. Toshkent shahridagi bir nechta hokimlarning istagi bilan sarflangan. Bu mablag'larning qanchasi haqiqatda manziliga yetib bordi, qanchasi esa turli yo'llar bilan o'zlashtirildi bunisi na bizga na sizga ayon
.
Qandaydir parallel olamda emas balki aynan mana shu mamlakatda "tashabbusli budjet" loyihasining ikkinchi mavsumida 7 mlndan ortiq inson ishtirok etgan. Bu degani (qariyb) 7 mln O'zbekiston fuqorosi eng birlamchi extiyojlari yo'l, maktab, ichimlik suvi kabi muammolarining yechilishi uchun 1 trln so'mning taqsimlanishida faol qatnashib, ovoz yig'ish uchun minglab tadbir o'tqazib, yutish uchun qattiq kurashdilar, boshqa tomonda esa Toshkent shahridagi bir nechta hokimlar 1,6 trln so'mni bilganlaricha sarflashmoqda. Afsuski, ikkala holat ham qonuniy lekin adolatli emas. Tog'ri, "tashabbusli budjet" loyihasiga ajratiladigan mablag'lar miqdori 2023-yildan oshiriladi, lekin hokimlarning trillionlab xalq pulini o'z xohishlaridan kelib chiqib samarasiz va adolatsiz ishlatishlarining oldini olish bo’yicha harakatlar yetishmayotgandek.

@Numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:02 2/2

Vazirlar Mahkamasining tegishli qaroriga muvofiq
"G‘ildirakli transport vositalari, o‘zi yurar mashinalar va ularning tirkamalari uchun utilizatsiya yig‘imini undirish, qaytarish va undan foydalanish tartibi to‘g‘risida" 2021-yil 9-iyunda  nizom qabul qilingan bo'lib, ushbu nizom 7 bob, 32  moddadan iborat.
Ushbu nizomning ayrim jihatlariga e'tibor qaratsak. Nizomga muvofiq import qilinadigan va mamlakat hududida ishlab chiqarilgan va yig'iladigan avtomobillar uchun utilizatsiya yig'imlarini undirish majburiy qilib belgilangan. Mahalliy ishlab chiqaruvchilar utilizatsiya yig'imini to'layaptimi yoki yo'q buni bilmayman.
Utilizatsiya yig‘imi 100 foiz miqdorida daromadlar bo‘yicha g‘aznachilik shaxsiy hisob varag‘iga kelib tushishi, shuningdek, utilizatsiya bilan shug'ullanuvchi tashkilot va infrastrukturalar tashkil qilish belgilangan.
Nizom yuzasidan yuzaga kelgan savollarning ayrimlariga to'xtalsak. 1.Nega import qilinayotgan transport vositalari uchun utilizatsiya yig'imi oldindan undiriladi? Agar 1.5 m³, yangi avtomobil uchun yig'im 39 mln bo'lsa va shu mashina 10 yildan keyin yaroqsiz holatga keladi deb qarasak, 39 mlnni eng kam foizda omonatga qo'ysa va 10 yildan keyin  mashinaning egasi o'zi utilizatsiya qilmoqchi bo'lib bankdan pulini olmoqchi bo'lib borsa, 262 mln so'm berishadi, albatta, inflatsiya ham to'xtab turmaydi lekin baribir anchagina katta mablag' bo'ladi va bu pullarga utilizatsiya qilish bilan birgalikda arzonroq mashina ham olish mumkin bo'lar.
2.Haqiqatdan mashina davlat tomonidan utilizatsiya qilindi deylik unda faqat 1 mashina 1 marta qilinadi 1.5 marta emas. Unda nega bir xil mashina uchun ishlab chiqarilgan yiliga qarab 2 xil miqdor qo'yilgan.  Yuqoridagi avtomobil misolida agar ishlab chiqarilganiga 3 yil bo'lmagan bo'lsa BHM ning 120 barobari, 3 yildan ortiq bo'lsa BHM ning 210 barobari.
Qanday qilib bir xil  mashinani utilizatsiya qilish ham 39 mln, ham 69 mln  bo'lishi mumkin.
3.Umuman 2021-yildan beri bir dona utilizatsiya bilan  shug'ullanuvchi korxona tuzildimi.? Tuzilgan bo'lsa qancha mashina utilizatsiya qilindi.? Undirilgan yig'imlar qancha va ular nimaga sarflandi.?
4.O'zbekistonda eski mashina egalari mashinasidan qutilish uchun kimgadir pul berishini tasavvur qilish ham qiyin. Eski mashinalarni utilizatsiya qiluvchi kichik tadbirkorlar mavjud va ular yaroqsiz mashina egalariga millonlab pul to'lashga tayyor aslo teskarisi emas.
UNDA NEGA UTILIZATSIYA YIG'IMI KERAK.? Qiyin Savol kim javob beradi?

@numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:02 1/2

2022-yil, 22 -fevral va 15-aprel  kunlari PQ -137-son va PQ-208-sonli ikkita qaror imzolangan. Bu ikkita qaror bir-birini to'ldiruvchi bo'lib dastlabki qaror divigatel  xajmi 2500 sm³ li avtotransport vositalari uchun ikkinchisi esa divigatel sig'imi 2500 sm³ dan yuqori bo'lganlariga tegishli.
Qarorlar ikki qismdan iborat bo'lib, dastlab qarorlar kuchga kirgan sanalarda (22-fevral, 15-aprel) va 2023 -yil 1-yanvarda bo'ladigan asosiy o'zgarishlarni o'z ichiga olgan.  Qarorlarning boshqa  jihatlarini yuristlar e'tiboriga  qoldirib, 2023-yil 1-yanvardan  import qilinadigan avtomobillarning  bir yil oldingiga qaraganda majburiy to'lovlarning qanchalik farq qilishiga e'tibor qaratsak.
Ijobiy o'zgarishlar yetarlicha, 1-yanvardan ishlab chiqarilganiga bir yildan oshmagan, ichki yonuv divigatelli barcha avtomobillar uchun bojxona boji 15% (avval 30%), QQS 12%(15%) va divigatel xajmiga qarab 2 barobargacha arzonlashgan qo'shimcha koeffitsiyentlar undiriladi.
Yana ham tushunarliroq bo'lishi uchun eng ommabop bo'lgan narxi 10000$, dvigatel hajmi 1500 sm³ li ishlab chiqarilganiga 1 yildan oshmagan avtomobilni import qilishdagi majburiy to'lovlarning o'zgarishiga e'tibor qaratsak.
Eski tartib bo'yicha, bojxona boji-3000$, QQS-1500$, divigatel xajmiga bo'yicha qo'shimcha koeffitsiyentlar 3000$ jami 7500$, yangi tartib bo'yicha esa, bojxona boji -1500$, QQS - 1200$, divigatel xajmi bo'yicha qo'shimcha koeffitsiyentlar 900$ jami 3600$.
Bundan tashqari utilizatsiya yig'imi (BHM 120 barobari ≈39 mln )va bojxona yig'imlari (100-300$) ham mavjud ular o'zgarishsiz qolgan.
Taxminan olib qaralsa misolda keltirilgan avtomobilni olib kirish≈ 22000$ bo'lgan bo'lsa yangi tartibda ≈18000$ atrofida bo'ladi.
50 000$li yangi, divigatel xajmi 3000 sm³  bo'lgan avtomobillardagi farq avval ≈ 87000$, yanvardan ≈73000$
Albatta, yuqoridagi xisob kitoblar barchasi taxminiy bo'lib  osonroq tushunish uchun qilindi xolos. Keyingi qadam utilizatsiya yig'imining bekor bo'lishi, bojlarning 5-10% da bo'lishi, qo'shimcha koeffitsiyentning yana 2 barobar pasayishini kutish va xolis tanqidlardan to'xtamaslik.

@numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:02 O'zbekistonning tashqi qarzi 2021 yilda 39.6 mlrd AQSh dollarni tashkil etgan bo'lib, uning 23.7 mlrd AQSh dollari davlat qarzi va 15.8 mlrd AQSh dollari esa xususiy qarzdir. O'zbekistonning umumiy tashqi qarzi YaIMning 56.7% ini tashkil qilgan bo’lib shundan davlat va xususiy tashqi qarz mos ravshda YaIMning 34% va 22,6% qismiga tengdir. Xususiy tashqi qarz tarkibida davlat ulushi juda yuqori bo'lgan bank sohasi 7,3 mlrd AQSh dollari, neft, gaz va energetika sohasi 5 mlrd AQSh dollari miqdorida tashqi qarz jalb qilgan.

Davlat tashqi qarzi haqida gapirilganda, mansabdorlar tomonidan tashqi qarz xavfli emasligi, rivojlanayotgan davlatlar uchun YAIMning 60% i dan oshmaslik tavsiya etilishi, umuman ba’zi davlatlar qarzi YAIM ining 200% dan ham yuqori ekanligini aytib o'zlariga nisbatan bosimlarni pasaytirishga harakat qilishadi. Bu gaplar qanchalik asosli ekanligi haqida gaplashsak. 60% lik me’yor aslida shunchaki tavsiya bo'lib, hech qanday jiddiy hisob-kitoblarga asoslanmagan. Qisqa qilib aytganda bu texnik chegara emas, balki ko'proq psixologik chegaradir.

Ikkinchi eng ko'p ishlatiladigan argument ba’zi davlatlarning, davlat tashqi qarzlari YAIMi ning 200% dan ham ortiqligi. Bu ma’lumotlar haqiqat ammo rivojlangan davlatlar va rivojlanayotgan davlatlarning qarz masalalari bir-biridan keskin farqlanadi. Rivojlangan davlatlar tashqi qarzlarini milliy valyutasida jalb qiladi, nazariy jihatdan shunchaki pul emmisiya qilish yo'li bilan qarzlardan qutilish mumkin.

Umuman, rivojlanayotgan davlatlar tashqi qarz olishga moyil bo'ladilar, tashqi qarz davlatga, qisqa muddatlarda soliqlari oshirmasdan turib katta xarajatlarni, islohatlarni amalga oshirish imkoniyatini beradi, bu hukumatning legitimligini oshiradi. Eng muhim jihati esa olingan qarzlarning muddati 15 yoki 25 yil bo'lsa, qarz yuzaga keltiradigan muammolar ham shu davr ichida yo'q bo'lib ketadigandek ko'rsatishadi, aslida unday emas. Tashqi qarzlarni qaytarish byudjet defitsitini yuzaga keltiradi va defitsitni to'ldirish uchun ham tashqi qarz jalb qilinadi bu amalda qo'llanilmoqda, xozirda budjet defitsitning katta qismi tashqi qarz evaziga to'ldirilmoqda.

Lekin keyingi jalb qilinayotgan qarzlar kattaroq foizlarga beriladi chunki mamlakat qarzi oshgan sari, qaytarish imkoniyati pasayib boradi va o'z navbatida qarz beruvchilar yuqori risk sharoitida yuqori foizli kreditlar taklif etadilar. Xulosa qilinadigan bo'lsa, eng uzoq muddatli davlat qarzi hozirda 25 yil bo'lsa, qarzlarni qaytarishga undan ko'ra anchagina ko'proq vaqt talab qilinishi mumkin va buyog'iga eng muhtoj holatlarda ham olinadigan tashqi qarzning narxi oshib boradi.

@numberspeaks Ochish/sharhlash

2022-11-21 22:52:02 Surxondaryo viloyatining 2020 yildagi YaHM (yalpi hududiy mahsuloti) 24 trln so'mni tashkil etgan bo'lib respublika YAIMining 4,1 % ini tashkil etgan. Shuningdek mahalliy byudjet daromadlari ≈1,4 trln so'm atrofida bo'lgan. Viloyat byudjetining (14 ta) tumanlar kesimidagi ulushini topishning imkoni bo'lmadi, shu sababli bitta tuman budjeti uchun o’rtacha ko’rsatgich(100 mlrd so'm)da deb qarasak, demak, Muzrabot tumani hokimi o'z mehnat faoliyati davomida butun boshli tumaning yillik mahaliy byudjet daromadlaridan taxminan 2 barobar ko'proq pullarni talon-toroj qilgan bo'lib chiqadi. Ammo hokimlarning "daromad" lari shu bilan cheklanib qolmaydi, turli xil tayinlovlar, davlat xaridlari, foydaga sherikchilik, pora olishlar ham mavjudki, bularni ham qo’shib hisoblaganda tuman hokimi yuqorida keltirilgan miqdordan ko'ra ko'proq pullarni o’zlashtirgan(yoki o’g’irlagan) bo’lishining ehtimoli yuqori. Bir tendensiya qiziqki, yaqin o’tmishimizda faqat hokim o'rinbosarlari jinoyatchi sifatida qo’lgan olinar edi, bugungi kunga kelib ko’rmoqdamizki, hokimlarning ham jinoyatlari ommaga ochiqlanish holatlari tez-tez uchrab turibdi(albatta hozircha tuman darajasida).

Ko'pchilik yechim sifatida hokimlarni saylash, vakolatlarini kamaytirish, mahalliy kengash vakolatlarini kengaytirish ularga oylik maoshlar berish, hokimlarni tiyib turishning turli mexanizmlarini yaratish, korrupsiyaga qarshi qattiq kurashish, mustaqil sud, kuchli institutlar, inkluziv hukumat, ayol hokimlarni tayinlash, insofli dindan yaxshigina xabardor hokimlarni tayinlash yoki umuman hokimlarni maxsus tayyorlash kabilarni ko'rsatishadi. Yana boshqa tomondan, hokimlar muammosi aslida jiddiy, bu muammoni yechish uchun islohatlarni eng yuqoridan yoki uning aksi eng quyi davlat organlaridan boshlash kerak degan fikrda bo’lganlar ham ko’plab topiladi. Yana bir guruh insonlar esa sabablar bilan kurshish kerak oqibatlar bilan emas degan fikrni ilgari suradi, nega deyilganda oqibatlar bilan kurshish muammoni yo'q qilmaydi(balki orqaga suradi xolos).

Muzrabot tumani hokimi o'zlashtirgan xalq pullari baribir xalqqa qaytmaydi, hokim esa katta ehtimol bilan qamaladi va qamoqda ham xalq soliqlari evaziga saqlanadi. Qanday ijobiy yechim tanlanishidan qat’iy nazar, mummo ancha yillar shu holatda saqlanib qolaveradi. Siyosatchilar ta’biri bilan aytganda kichik ammo sifatli qadamlarni tashlashdan xalq ham, hukumat ham to'xtamasligi shart. Ana shunda nisbatan yaxshiroq kelajakka umid bog’lash mumkin(chamamda).

@numberspeaks Ochish/sharhlash