2022-09-05 16:31:03
Америкалик файласуф Жон Ролз либерализмнинг концептуал-назарий асосларини, қонуннинг адолатлилиги масалаларини таҳлил қилган. Шу одамнинг қизиқ бир фикрий эксперименти бор. Бу фикрий экспериментдан мақсад - қонуннинг қанчалик адолатлилигига баҳо беришдир.
Фараз қилинг, сиз онангизнинг қорнидасиз, хали туғилмагансиз. Ақлингиз жойида. Аммо ўзингизнинг эркак ёки аёллигингиз, бой ёки камбағал оилада дунёга келишингиз, қайси дин, миллат, ирқ вакили бўлишингизни, қаерда туғилишингизни умуман билмайсиз. Аммо туғилишингиз аниқ.
Ўша ерда сизга ўзингиз туғиладиган юртда инсонларнинг ҳуқуқ ва бурчлари қандай бўлишини ҳал қилиш ваколати берилди.
Хўш, она қорнида қандай қонунни ёзасиз? Бирор жинсга устунлик берасизми? Дейлик, эркаклар ҳукмрон бўлсин деб ёза оласизми? Жинсингиз ҳақида ҳеч нарсани билмайсиз, балки аёлдирсиз, балки эркак, бу сизга номаълум. Транс бўлиб туғилишингиз эҳтимолини ҳам ёддан чиқарманг.
Таваккал қилмай ҳаммасига тенг ҳуқуқ бериб қўярсиз балки? Қонунда бойларга, мансабдорларга имтиёзлар берармидингиз? Қашшоқ оилада туғилиб қолишингиз эҳтимоли йўқ эмас. Балки пролетар диктатурасини қонунлаштирарсиз? Сизни туғадиган аёл асилзода, бой бўлиши мумкин.
Ёзган қонунингиз эса ўзингизнинг зарарингизга бўлиб қолиши мумкин.
Бирор динни қонунан ҳукмрон қилишни танлармидингиз? Унутманг, қандай оилада туғилишингизни аввалдан билмайсиз. Озчилик дин вакиллари оиласида туғилиб қолишингиз эҳтимоли бор. Масалан, исломий давлатда буддист оиласида туғилдингиз.
Хуллас, сиз она қорнидасиз, худбинсиз, ўз манфаатингизни ўйлайсиз. Айни пайтда жуда ақллисиз. Қайси стратегияни танлайсиз, секулар, қонун олдида тенглик, жинсий, миллий, диний, ирқий тенгликними ёки таваккалига бир миллат, дин, ирқ, синфга устунлик берасизми? Ақл нима дейди?
Албатта бу фикрий эксперимент. Ҳеч ким она қорнида буларни ўйламайди. Аммо қонунлар қандай бўлиши кераклиги, туғилажак фарзандларимиз қандай жамиятда яшаши ҳақида бош қотирганда ўзимизни ўзлигини унутган, аммо ақлли ёш боладек тасаввур қилиб кўрармиз?
Хуршид Йўлдош
@bahodirahmedoff
2.6K views13:31