Islom fikri

2022-10-31 12:47:03 ​​АДОЛФ ГИТЛEР ИСЛОМ ҲАҚИДА

(Мен бу фикрларни тарихий аҳамиятга эга бўлгани учунгина келтирмоқдаман. Мен нацизм ҳақ ёки нацизм ва ислом бир бирига мос келадиган мафкура деб ҳисобламайман.)

Гитлер исломни забт этувчи (фатҳ) дин сифатида ижобий баҳолаган. Унинг фикрича, агар мусулмонлар Европани забт этганларида, немислар динни қабул қилиб, кейин бутун ер юзини қамраб олган Ислом империяси бошқарувини ўз зиммаларига олган бўлишарди.

Алберт Спеэр Гитлернинг монологларини қуйидагича умумлаштиради:

«Муҳаммадийлар VIII асрда Франциядан ўтиб Марказий Европага кириб боришга уринган вақтларида улар Турлар жангида мағлуб этилдилар ва ортга чекинишга мажбур бўлдилар. Агар араблар бу жангда ғалаба қозонганларида, бугунги кунда дунё Исломга тегишли бўларди».

«Улар учун ислом дини - эътиқодни ҳарбий юришлар орқали ёйиш ва барча халқларни шу эътиқодга бўйсундиришни англатарди».

Герман халқлари ўша диннинг меросхўри бўлардилар. Бундай эътиқод герман темпераментига жуда мос эди. Гитлернинг айтишича, фотиҳ Араблар қуйи ирқлиги туфайли узоқ муддатда мамлакатнинг қаттиқ иқлими ва шароитларига дош бера олмаган бўлар эдилар, улар ўзларидан қудратлироқ бўлган маҳаллий аҳолини назоратда ушлаб туролмаган бўлишарди, натижада араблар эмас, балки исломлашган немислар бу империяда ҳукмронлик тепасида туриши мумкин эди.

«Кўряпсизми, бизнинг бахтсизлигимиз хато динга эга бўлишдир... Муҳаммад дини бизга насронийликдан кўра кўпроқ мос келади.»

(C) Ариа Накисса, Жорж Вашингтон университетида диншунос ва антрополог.

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-30 14:27:12 Саудия Арабистони билан боғлиқ мулоҳазалар

Миллатимизда Саудия халқига нисбатан икки хил умумий нуқтаи назар мавжуд.
Биринчиси, бизда - нафақат бизда, балки мусулмон ўлкаларининг катта қисмида Саудия Арабистони ислом дини, анъаналари, тафаккури маркази дея ҳисобланиши билан боғлиқ. Айни вақтда бу қараш ва тушунчага у ердаги жорий халқ ҳам тегишли бўлиб, Саудиянинг исломий мероси ҳамда тарихи ҳозирги (замонавий) халқ билан уйғунлаштирилади. Шу нуқтаи назардан умумий стереотиплар юзага келади.

Иккинчиси эса, нисбатан радикал ва экстремал қараш бўлиб, унга биздаги - халқ ичидаги кескин тоифаларнинг, фақат амбициялари ҳамда популистик чиқишларидагина ислом динини назарда тутувчи, аслида эса ундан кўп қадар узоқ бўлган сиёсий элитага нисбатан ўта кескин қарашлари киради. Бунда нафрат руҳи устун.

Бу икки қараш халқ ичида Саудияга нисбатан умумий тафаккур ва тасаввурнинг шаклланишида асосий роль ўйнайди.

Мустамлакачилик тарихига юзланадиган бўлсак, айтиш керакки, Яқин Шарқ мамлакатлари истило этилгач у ердаги муқим халқни идора этиш учун турли бошқарув услублари ишлаб чиқилган, булардан энг машҳури, маҳаллий элита ва сиёсий-бошқарув ишларида устун бўлган шахслар билан ҳамкорлик ўрнатиб, халқ назоратини уларнинг ўзигагина қўйиб бериш, аммо уларнинг тафаккурини ғарблаштириб, дин ва анъанадан узоқлаштирган ҳолда, секулярлаштириш бўлган. Бу иш амалга ошгач, шиддатли тўфондек, муаммолар бутун мусулмон ўлкаларини қамраб олган ва бундан ҳанузгача халқ жабр тортиб келмоқда. Истилодан сўнг тор доирадаги синфлар ичида тафаккур ва ақидада шу қадар ўзгариш рўй берадики, қисқа вақт ўтиб халқ ва элита ўртасида бўлиниш - дихотомия рўй беради.
Кейинчалик бу дихотомия исломнинг замонавий дунё билан мослаша олмаслиги, унинг урф ва анъаналар билан қоришиб, эски динга айланиб қолгани, демократия ва ислом бир бирига мослаша олмайди, мамлакат ривожи учун давлат секулярлашиши лозим каби аргументлар кўтариб чиқилади. Буни ҳукмрон элитанинг ўзи амалга оширган, ҳокимиятни сақлаб қолиш учун. Аммо бу халқнинг тафаккури ва дунёқарашида кескин ўзгариш ясайди. Бир томонда радикал кайфиятдаги диний аҳоли вакиллари, бошқа томонда динни тўлиқ рад этиб, либераллик дунёвийликни ёқловчи элита таъсир доирасига тушган савдогарлар, зиёлилар (адвокат, ҳуқуқшунос, шифокор, сиёсатшунос, бизнесменлар ва ҳкз) бор эди.

Ажаб эмаски, сўнги вақтларда Янги йил, Хеллоуэн, Пасха ва бошқа кўплаб насроний байрамларини нишонлаётганлар дин ва дунёвийлик ичида аралаш шаклланиб қолган (сохта) дунёқарашдан сув ичганлар ҳисобланади. Далил сифатида келтириш мумкинки, шу кунларда нишонланаётган байрамнинг илк қатнашчиларидан бири Абдураҳмон шундай дейди:

«Тўғрисини айтсам, бу ажойиб байрам ва бу байрамда шодлик руҳи кезмоқда... Ҳаром ёки ҳалол борасида бир нарса дея олмайман, чунки билмайман. Биз буни фақат завқланиш учунгина нишонлаймиз, бошқа нарса эмас. Биз бошқа ҳеч нарсага ишонмаймиз».

Дунёвий кайфият, Ғарбий, ҳукмрон дин билан йўғрилган евросентрик мафкураси бутун мусулмонлар онгини бутунлайига забт этиб бўлган. Бундан халос бўлиш осон кечмайди. Совет мафкураси бизнинг қонимизда ҳануз оқмода экан, ҳукмрон Ғарбдан биздан аввал ва кучлироқ таъсирланган бошқа халқлар бу фикрий кишандан халос бўлиши қийин. Саудияга дин нуқтаи назаридан эмас балки, Ғарб - АҚШнинг ишончли шериги, Яқин Шарқда ўз таъсир доирасини кенгайтиришга уринаётган, қарама қаршиликларга тўла араб давлати сифатида қарашни ўрганишингиз керак.

Муаммоларнинг илдизига диний назар билан эмас, балки жорий вазият, халқнинг дунёқараши ҳамда ҳукмрон тузум нуқтаи назари билан боқиш лозим.

Ислом билан уйғунлашган автократия ва теократия ривожланишни таъминлаб бера олмайди. Бу фақат диндан узоқлашиш, бойликнинг нотенг тақсими, радикаллик, ҳамда аҳоли онгига конспирологиянинг чуқур сингиши билан характерланади.

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-28 15:52:20 Ochish/sharhlash

2022-10-28 10:01:35 Инсон дунёсида ғоялар ёки нарсалар, мафкуралар ёки моддалар узоқ вақт давомида ўз асл ҳолатида қола олмайди. Инсонлар гуруҳи ёки миллати ҳам худди шундай, ё олдга силжийди ёхуд аста-секин орқага қараб кетади. Амалий дунёда муваффақиятли фалсафа мавжуд бўлмаслиги мумкин. Шундай экан, агар бирор уммат ўз тараққиёт сари олға силжимаган бўлса, ғоя оқимлари қурий бошлаган бўлса ёхуд янги чўққилар сари юриш ниятидан воз кечиб, ҳозирги ҳолатида қолишни истаган бўлса, демакки, ҳар бир келаётган кун унинг бош булоғи - сарчашмасини қуритаётир. Агарки, бирор киши ёки гуруҳ олға юришдан юз ўгирган экан, ҳеч қандай куч уни бу чекинишидан тўхтата олмайди. Бу дунёда сиз ўзингизники деб ҳисоблайдиган маълум бир нуқтада ўзингизни муттасил ушлаб тура олмайсиз..

(C) Рашид Шаз

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-27 18:07:57 «Агар табиат ва фалакиёт илмларини тушунтириш Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам зиммаларида бўлганда эди, бу инсоннинг ҳис-туйғулари ва ақл-идроки фаолиятига якун ясарди ва инсон эркини чеклаб қўярди... Пайғамбар алайҳиссалом одамларга уларнинг фаровонлигини яхшилайдиган, билим доирасини кенгайтирадиган ва охир-оқибат руҳларини юксалтирадиган ҳар нарсада ўз ақл-идрок ва сезгиларидан фойдаланишни буюрдилар... Шу боисдан бу илмлар учун эшиклар урф-одат ва диний илмлар эмас, балки ақл-заковат ва тажрибадир.»

(C) Муҳаммад Абдуҳ, (1849-1905)

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-26 14:35:49 ИСЛОМДА БОШҚА ЭЪТИҚОДДАГИ ЖАМОАТЛАРГА МУНОСАБАТ

Мусулмонларнинг илк авлоди бошқа дин жамоалари учун очиқ бўлган ва уларни ўзларининг табиий иттифоқчиси деб билишган. Қуръон уларни маъқуллаб, аҳли китоблар, ҳаттоки баъзан «аҳли имон» деб атаган ва уларни илоҳий вазифани умумий қабул қилишга чақирган:

Эй мўминлар, тўла ҳолдаги исломга кирингиз! (Яъни, исломнинг баъзи ҳукмларига итоат қилиб, баъзиларига итоат қилмайдиган кимсалардан бўлмангиз)! Ва шайтоннинг изидан эргашманглар! Шубҳасиз, у сизларнинг очиқ душманингиздир. (2-208)

Сўнги пайғамбарлик анъаналари тарафдорлари, мафкуравий сусайган бўлишига қарамай, Пайғамбар давридаги нео-мусулмонларга шунчалик яқин ҳисобланардики, Қуръон улар билан яқин ижтимоий муносабатларга изн берган. Улар билан мулоқот қилиш рағбатлантирилди, боиси уларнинг таомлари ҳалол деб эълон қилинди ва мусулмон эркакларга уларнинг аёлларига уйланишга рухсат берилди.

Аҳли китоблар билан ижтимоий аралашувга рухсат берувчи Қуръон оятлари ҳали ҳам мавжуд, аммо ўтмишдаги баъзи ҳукмлар сабабли уларга амалда амал қилинмай қўйди. Бошқаларни идрок этишимизда аста-секин ўзгаришлар юз берди. Бошқа дин жамоаларини иттифоқчимиз деб билиш ўрнига, бугун биз уларни кофир деб қоралаб чиқмоқдамиз. Биз бошқа диний жамоаларнинг мусулмон мамлакатлари ичида гуллаб-яшнашига йўл қўйиш истагида ҳам эмасмиз.

Аслида эса, ислом дини одатда озодлик миссияси сифатида кўрилган ва илғор ислом мафкураси чегарадан ташқарида ҳам қалблар ва онгларни забт этишда давом этаётган исломий даъватнинг гуллаб-яшнаган даврида, дарул-исломнинг йирик шаҳарлари нафақат халқларнинг қароргоҳи эди, балки уларда жуда кўп мусулмон бўлмаган аҳоли ҳатто кўпчиликни ташкил қилган ва уларнинг ибодатхоналари Худога ҳамду-сано ва зикрлар билан доимо ғувиллаб турган. Ўша пайтлар биз ўзимизни барча диний жамоаларнинг етакчиси деб ҳисоблаган ва тақводор жамиятни барпо этиш учун улардан кўмак сўраган пайтлар эди.

Бу муносабат Аббосийлар даврида қисман араб асобийлиги - янги гуруҳ онгининг пайдо бўлиши ва қисман салиб юришларининг психологик таъсири туфайли аста-секин ўзгариб борди. Ўша давр фуқаҳолари бошқалар билан ўз алоқа ва муносабатларини кўриб чиқишга мажбур бўлдилар. Империяни бошқалардан ҳимоя қилишнинг вақтинчалик чораси бўлган нарса кейинчалик анъанавий исломнинг барча замонлар учун фармойиш ва ҳукмлари сифатида қабул этилди.

(C) Рашид Шаз, «Ислом: Бошқа имконият?»

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-25 13:08:42 #Аҳволимиз

Нега бизда бутун бир илм-фан соҳалари, ўқув юртларда ўқитиладиган фанлар, ўқув дастурлари, системалар, фанларнинг мазмун-моҳияти, уларни етказиб бериш усул ва услублари танқид остига олинмайди, маҳаллий эҳтиёжлар асосида тузиб чиқилмайди, бу борада улар етказилувчи омманинг дунёқараши, фикрлаши ҳамда диний қарашлари ҳисобга олинмайди?

Шу вақтга қадар кузатган бўлсам, илм-фаннинг қайсидир йўналишида мутахассис саналган олимлар, профессор ўқитувчиларнинг ўқув ишлари ҳамда маъруза матнлари бир ёқлама, ҳамда ўта юзаки, фақат чет эл матнларидан таржималарни ўз ичига олган.

Уларда танқидий-таҳлилий руҳият деярли мавжуд эмас. Ўзининг илмий фаолияти, йўналишини онгли равишда англаган ҳолда бошқаларга ўргатмайди. Муқобил вариантлар ишлаб чиқиш устида бош қотирилмайди. Ҳар доим, ҳамма вақт, энг осон йўллар танланади. Мисол учун маълум фан соҳасида китоб ёзиш тўғри келса, маълумот ҳамда ахборотлар бошқа тилдаги манбалардан кўчириб қўйилади. Илмий китобларда миллийлик уфуриб турмайди. Бу жуда катта муаммо аслида. Бизда бутун илм-фан жабҳаси ўзини қайта ислоҳ этишга муҳтож.

Биз илм-фан орқали ўзимизни, шахсиятимиз, жамиятимиз, умумий аҳволимиз, мамлакатимиз, табиий муҳитимиз, потенциал, имкониятларимизни ўрганишда фойдаланамиз. Бошқаларнинг ўрганганлари, ҳамда тадқиқотларини ўзимизга татбиқ этиш эса катта хато бўларди.

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-24 15:54:56 Протестант ислоҳоти (~ 1500-1700) католикликни зўравонлик билан ислоҳ этиш ва репрессияни ўз ичига олган эди.

Маърифат (the Enlightenment) (~ 1650-1800) даври Европада насронийлик ва иудаизмнинг зулмкор ислоҳоти ва репрессиясини ўз ичига олган.

Мустамлакачилик (~ 1750-1950) Европадан ташқаридаги динларни зўравонлик билан ислоҳ қилиш ва репрессияни ўз ичига олди.

Ушбу уч жараён бир-бири билан чамбарчас боғлиқ ҳисобланади.

Протестантлар католик таълимоти ва Библиянинг айрим қисмларини асл эмас, деб танқид қилишди - уларни Исога тегишли эмас деб топдилар.
Протестантлар давлатлардан Европа христианлигини ислоҳ қилиш ва католикликка барҳам бериш учун авторитар чораларни қўллашни талаб қилдилар.

Маърифатпарвар мутафаккирлар бутун Библиянинг ҳақиқий эмаслиги ва уни Мусо ёки Исога боғлаб бўлмаслиги ҳақида баҳслаша бошладилар.
Натижада, христианлик атрофида шубҳалар юзага чиқа бошлади ва у ижтимоий ва сиёсий ҳаётнинг асоси бўлиб хизмат қилмаслиги лозим деб топилди. Ундан сўнг юқоридагилар индивидуал танловга қолдирилиши керак бўлди.

Маърифатпарвар мутафаккирлар анъанавий насронийликни ислоҳ қилиш ёки барҳам бериш, унинг сиёсат ва жамиятга таъсирини чеклаш учун авторитар чораларни маъқулладилар. Бу, айниқса, Франция ва Марказий, Жанубий ва Шарқий Европада авж нуқтасига чиқди.

Мустамлака даврида Европа давлатлари бутун дунё бўйлаб авторитар бошқарувни ўрнатдилар ва анъанавий европалик бўлмаган динларни (масалан, ислом, ҳиндуизм, буддизм) сиёсатдан четлаштириш ва ижтимоий таъсирини чеклаш учун ислоҳ этиш ёки репрессия қилишга интилдилар.

Бу насронийлик/иудаизмни обрўсизлантириш учун қўлланилган усуллардан фойдаланган ҳолда, масалан, уларнинг таълимотлари ва оятлари ҳақиқий эмаслигини ва вақт ўтиши билан аввалгидек ҳолича сақланиб қолмаганлигини кўрсатиш каби усулларни қўллаган ҳолда европалик бўлмаган динларни обрўсизлантиришга қаратилган ҳаракатларни ўз ичига олади (яъни шарқчилик -ориентализм)

(C) Ариа Накисса, Вашингтон университетида Диншунослик бўйича доцент.

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-23 16:17:49 Ғарбий либерал доирада, индивид (шахс) доимий онтологик таҳдид ҳиссида яшаб, жамият билан доимо уруш қилади.

Шахснинг асосий ғамхўрлиги - бу ўз шахсиятининг бузилмаслиги, бошқалардан ажралиб туриши, ўзини ҳимоя девори ичига ўраб олишдир.

Ғарбдан ташқари маданиятларда ахлоқни жамоа ёки жамият белгилайди, либерал тафаккурда эса шахслар ўзлари учун ахлоқий танлов қилишлари керак. Шундай қилиб, шахс ва умуман жамият ўртасида ҳеч қачон мазмунли келишув бўлиши мумкин эмас.

Ахлоқ индивидуал хулқ-атвор масаласига айланади: асосий эътибор ниманинг муҳимлиги ва қандай мақсадларга интилиши кераклиги эмас, балки танланган мақсадларга қандай эришиш кераклигидир. Шунинг учун либерал демократиянинг мақсадлари инсонни хоҳлаган нарсасини амалга ошириш учун барча мумкин бўлган йўллар билан таъминлашга қаратилган, ҳатто у кўпинча бу жамият ҳисобидан бўлса ҳам. Ҳукумат ҳеч қачон коммунал ижтимоий, маданий, иқтисодий ёки сиёсий мақсадларга эриша олмайди. Бу мақсадларга бойликни тенг тақсимлашни таъминлаш, камроқ синфга асосланган жамиятни яратиш ёки ҳамма учун тенг таълим имкониятларини таъминлаш кабилар киради.

Шундай қилиб, инсоннинг либерал тушунчаси ноёб ва жамоавий ташвишлар ва қадриятларга шубҳа билан қарайди. Бу тушунча нафақат либерал демократиянинг белгиловчи қийматидир, у аслида унинг консептуал тузилишида қурилган. Шунинг учун либерал демократияда бошқа шахслар ўз шахсий манфаатларини амалга ошириш йўлида барча эркинликларга эга бўлишини таъминлаш учун маълум вакиллик шахслар сайланади.

Хуллас, аниқроқ айтганда, либерал демократия вакиллик демократияси эмас, балки вакиллик ҳукуматидир.

(C) «Қаердан биласиз», Зиёвуддин Сардор

@Islom_Fikri Ochish/sharhlash

2022-10-22 14:43:51 Ochish/sharhlash