2022-07-12 17:10:29
Abdurauf Fitrat
Fitrat XX asr o‘zbek adabiyoti, fani va madaniyatining yirik vakili. U qomusiy bilimga ega olim, adabiyot nazariyachisi, o‘tkir tilshunos, betakror dramaturg va shoir, jangovar publitsist, noshir va jurnalist, talantli davlat va jamoat arbobi edi.
Abdurauf Fitrat o‘z tarjimai holida yozishicha, 1884 yilda Buxoroda tug‘ilgan.
Fitrat — Abduraufning taxallusi bo‘lib, «tug‘ma iste’dod» ma’nosini beradi. Otasi Abdurahimboy savdo bilan shug‘ullangani bois chet ellarga chiqar, dunyo ahvolidan boxabar, o‘qimishli va odam edi. Onasi Bibijon, adabiyotshunos bo'lgan. Fitrat oilaning to‘ng‘ich farzandi edi.
Fitrat ko‘pqirrali va sermahsul ijodkordir. Bu — uning oz va soz lirikasi, ko‘pqirrali dramaturgiyasi, jangovar publitsistikasi va katta hajmdagi chuqur ilmiy-tadqiqotlaridir. Uning ijodiy ishlari va ijtimoiy faoliyati xalqni jaholat, turg‘unlik, g‘aflatdan uyg‘otish, ilm-ma’rifatga chorlash, erkin, ozod, baxt-saodatli hayotga, birinchi navbatda milliy mustaqillikka chorlashga qaratilgan edi. U o‘zbekning o‘zligini tanishi, ota-bobolari kabi ulug‘vor kashfiyotlar qilishga, birlashgan, kuchli, qudratli davlat tuzishga va dunyoning ilg‘or madaniy mamlakatlariga yetib olishga chaqirdi.
Butun ijodining mohiyati xalqning qalb ko‘zini ochishga va mehnat, yaratish, o‘qish-unish, kurashga da’vatdan iboratdir. Fitrat zo‘r adabiyotshunos, kuchli nazariyachi va o‘tkir tilshunos. Uning
«O‘zbek tili grammatikasi» («Sarf», «Nahv», 1924—30 yillarda olti marotaba nashr etildi), «Tojik tili grammatikasi» (1930 y.) va til haqidagi o‘nlab maqolalari ulkan olimligidan guvohdir. «Adabiyot qoidalari», «Aruz haqida» kitoblari hozir ham ilmiy-nazariy qimmatini yo‘qotmagan. Fitratning «Eski o‘zbek adabiyoti namunalari», «XVI asrdan so‘nggi o‘zbek adabiyotiga umumiy bir qarash», «Chig‘atoy adabiyoti» kabi yirik tadqiqotlari va Umar Hayyom, Firdavsiy, Yassaviy, Navoiy, Muhammad Solih, Bedil, Mashrab, Turdi, Furqat, Muqimiy, Nodira to‘g‘risidagi kitob va maqolalari shu davr o‘zbek adabiyotshunosligida bir voqea, bir davr bo‘lib tarixga kirdi. Uning o‘zbek musiqasi tarixi, shaxmat to‘g‘risidagi maqola, kitoblari qomusiy ilm egasi ekanligini tasdiqlaydi.
«Tilimiz» maqolasida bitta «bil» o‘zagidan 98 ta so‘z yasash mumkinligini va turkiy tilning so‘z boyligi fors, arab tillariga nisbatan ko‘proq ekanligini isbotlab, lekin hozir o‘z mavqeiga ega emasligini, «eng baxtsizligini» ta’kidlaydi. Fitrat ulug‘, betakror ijodkor edi.
Turkiston jadidchilik harakatining dohiylaridan bo‘lgan arbob va adib, birinchi o‘zbek professori Abdurauf Fitrat o'tgan asrning
20-yillarida turkistonlik 70 nafar yigit-qizni Germaniyaga o‘qishga yuborishda bu ulug‘ siymo juda katta ro'l o‘ynagan. Fitrat chet elga jo‘nab ketayotgan talabalarni Samarqanddagi Amir Temur maqbarasi oldida Vatan manfaatlariga sodiq bo‘lish haqida qasamyod qildiradi.
Bu ham Vatanparvarlikning buyuk na'munasidir.
94 views14:10
I
