"Markaziy Farg'ona" gazetasi | Rasmiy kanal

2023-03-30 21:42:56 Ўз даврининг илғор ғоялари учун юнонлик Суқрот ўлимга ҳукм қилинади. Унга қамоқдан қочиш учун имконият беришади, лекин у қонунларни ҳурмат қилгани учун:
"Ҳаётда абадий яшаб бўлмагач, нима қиламан унга осилиб," деб қочишни рад этади.
Унга ўлим заҳарини беришганда, уни ичиш олдидан ўлмас иборасини айтади:
"Ақли ўз замонидан ўзиб кетганнинг ҳолига вой!" Ochish/sharhlash

2023-03-30 15:35:20 Ёзёвонда ёшлар сайлидан суратли лавҳа. Ochish/sharhlash

2023-03-30 15:34:42 Ochish/sharhlash

2023-03-30 07:41:01 Шуни ҳисобга олиш керакки, адабиёт номинациясида кўплаб Нобель мукофоти олганлар Социалистик тузумга қарши бўлганлар ва Коммунистик партия душманлари бўлишган...
Чингиз Айтматов Нобель мукофотини ўзининг буюк асарлари орқали олиши мумкин эди. Масалан «Алвидо, Гулсари», «Соҳил бўйлаб чопаётган олапар», «Асрга татигулик кун», «Қиёмат», «Кассандра тамғаси» асарлари орқали. Айтматов бу асарларида инсоният онгига экологик тафаккур, маданият ва муносабат, янги гуманистик ғоялар киритди, замонамизнинг долзарб муаммоларини кўтариб, уларни глобал миқёсда ва фалсафий томондан очиб берди. Айниқса, «Соҳил бўйлаб чопаётган олапар» асари юқори савияда ёзилган бўлиб, ўқувчига бадиий, эстетик, ҳиссий шавқ беради ва ҳатто Э.Хэмингуэйнинг «Чол ва денгиз» асари билан бир қаторда туради. Чингиз Айтматовнинг ҳар бир асарини жаҳон адабиёти дурдоналари ҳисобланган асарлар билан қиёслаш мумкин ва улар билан бир қаторда туради...
Қирғизистоннинг биринчи президенти Аскар Акаев эсталикларида Чингиз Айтматов билан Швецияга борганини таърифлайди. Чингиз Айтматов адабиёт номинациясида Нобель мукофотига номзоди кўрсатилганида Швеция қироли Карл XVI Густав уни ҳузурига чақириб, суҳбатлашади. Чунки у табиатга, экологияга жуда қизиққани учун, Айтматов асарлари билан таниш эди. Швеция қироли агар у академия аъзоси бўлганида, Айтматовни мукофотга лойиқ кўришини, лекин афсуски у Швеция академияси аъзоси эмаслигини, овоз беришга ҳақли эмаслигини тушунтиради...
Чингиз Айтматовнинг вафотини 6 йиллигида унинг дўсти, Қирғизистонда айтматовшунос олим, Фанлар Миллий Академияси вице-президенти Абдилдажан Акматалиев; «1980 йилларни охирларида Айтматов Австрияда бўлганида, Венада Нобель комитети махсус вакили Чингиз Айтматовни шахсан ва алоҳида излаб, унга Нобель мукофоти берилади деб хабар қилади ва уни қуюқ табриклайди. Афсуски Нобель комитети мукофот лауреатини расмий равишда эълон қилишдан олдин ўз тарихида биринчи бор, ўз қарорини тезлик билан ўзгартиради. Сабаби собиқ Иттифоқдан бир вақтда икки киши мукофот олиши мумкин эмас эди. Нобель мукофоти собиқ Иттифоқ раҳбари Михаил Горбачевга берилди» деб таъриф беради. Акматалиев Чингиз Айтматовга атаб ёзган ўз мақолаларида, китобларида ҳам бу фактларни тасдиқлаган.
Акматалиевни маълум қилишича 2008 йилда туркий мамлакатлар машҳур кишилари томонидан ҳам Чингиз Айтматов Нобель мукофотига номзоди яна кўрсатилди, афсуски Чингиз Айтматов бевақт ўлими туфайли унинг номзоди яна кўриб чиқилмади...

Абдурашид Кузибаев саҳифасидан олинди. Ochish/sharhlash

2023-03-30 07:41:01 Собиқ Иттифоқ адабиёт институтлари, туркий забон мамлакатлар президентлари, нуфузли ҳалқаро ташкилотлар томонидан Нобель мукофотига кўп кўрсатилса ҳам, Чингиз Айтматов Нобель мукофоти олмади. Буни сабаби у яратган бадиий адабиётларга ва жаҳонда тинчлик ўрнатишга қилган ҳаракатларига алоқаси бўлмаган субъектив ва объектив сабаблари бор эди. Бундай факторлар туфайли Нобель мукофоти номзодларга бериш тарихида камчиликлар ва ноҳакликлар бўлиб турарди. Масалан Нобель мукофотини Айтматовга ўхшаган забардаст ёзувчилар олмай, балки мукофотни унча талантли бўлмаган ёзувчилар ҳам олган...
Альфред Нобель ўз васиятларида мукофот номинацияларини кўрсатиб, мукофотни ғоявий йўналишда «сиёсий ва идеологик қарашларни ҳисобга олган ҳолда адабиётда катта ютуқларга эришгани учун берилсин» дея аниқ ва равшан ёзиб кўрсатган. Бу дегани Нобель мукофоти олиш учун буюк асарлар яратиш камлик қилар, ҳамда сиёсий ва идеологик дунёқарашлар ҳам ҳисобга олинади. Яна бу қарашлар Швеция Қироллик академияси аъзолари позициясига тўғри ҳам келиши керак...
Ғарб адабиёт намоёндалари фикрича ҳақиқий буюк асар яратувчи ҳукуматга қарши мухофилиятда бўлиши, ундан узоқ масофада туриши ва ҳукуматга қарши ҳар қандай салбий фикр билдириши мумкин. Ёзувчини ҳукуматга яқинлашуви ҳар доим давлатдан хавфсираб фикр билдиришга, адиб имиджига негатив фикр билдирилишга олиб келарди. Масалан Нобель мукофоти лауреатлари ёзувчилар Эрнест Хемингуэй, Уильям Фолкнер, Герман Гессе фикрлаши ҳукумат фикри билан бир эмас эди..
Бизга маълумки буюк ёзувчи Айтматов давлат бошқарув системасида, ижтимоий ҳаётда актив равишда иштирок этган, ҳукуматни сиёсий йўлидан яқин борган. Нобель комитети аъзолари ёзувчи Чингиз Айтматовни балки, мана шундай томонларига эътибор берган бўлиши керак.
Нобель комитети устави бўйича номзодларни фақат Швеция академияси ёки олий ўқув юрти тил ва адабиёт профессорлари, адабиёт муассалари раҳбарлари кўрсатиши мумкин. Маълумотларга қараганда адабиёт соҳасида Нобель мукофотига номзодлар сони ҳар йили 100 га етарди. Мукофот номзодлигига кўпинча унча машҳур бўлмаган ёзувчилар кўрсатиларди. Масалан собиқ Иттифоқ давлатларидан йилига адабиёт номинациясида 5-6 номзодлар кўрсатилган. Лекин улар умумий номзодлар ичида орқада қоларди.
Чингиз Айтматов Нобель мукофоти комитетини «ўзига хос» талабларига тўлиқ жавоб бермаган. Нобель комитети устави бўйича мукофот олиш бўйича ўзига хос чегаравий нормалари бор эканки ва бу нормаларга агар тўғри келмаса, Айтматов номзоди қанча кўрсатилса ҳам, ҳеч қачон Нобель мукофоти ололмасди. Чунки буюк ёзувчи Айтматов тўғридан тўғри совет ҳаётидаги негатив ҳолатларни танқид қилган бўлса ҳамки, Айтматов ҳукуматни ашаддий душмани ёки ҳукуматга қарши оппозицияда бўлмаган. Яна Айтматов олий давлат органлари аъзоси (Марказий Комитет, Олий Совет, Ёзувчилар союзи, Давлат мукофотлаш Комитети; Бенилюкс (Бельгия, Нидерландия, Люксембург) давлатларида, Франция, ЮНЕСКО, НАТОда элчи бўлиб ва бошқалар сифатида фаолият юритган. Шунинг учун ҳам улар томонидан Чингиз Айтматов номзоди тасдиқланмаган бўлиши керак...
Адабиёт бўйича русийзабон Нобель мукофоти лауреатларига(6 киши) келсак, масалан И. Бунин, А. Солженицин, И. Бродский очиқчасига Совет ҳокимияти қарши чиққанлар, Пастернак эса диссидент бўлиб, «Доктор Живаго» романида Октябрь революция даврида рус интеллигенцияси фожиасини кўрсатганди, Шолохов «Тинч Дон» асарида Россиядаги революция ва фуқаролар уруши туфайли асрлар давомида фаолият юритаётган Дондаги казаклар ҳаракатини тугатилиш фожиаси кўрсатганди. Беларуслик Светлана Алексиевич Беларусь Республикасидаги давлат тузумини кўрсатган асарлари учун 2015 йилда Нобель мукофоти олган...
Нобель мукофоти номзодлари танлаш яширин ҳолатда ўтказилади. Айниқса номзодни аниқлашда олдинги Нобель мукофоти лауреатлари ва Швеция академияси томонидан кўрсатилган номзодларга эътибор берилади. Агар Нобель мукофотлари лауреатлари гуруҳи томонидан расмий равишда бир номзод қўллаб-қувватланса, номзодни мукофот олиш имконияти ортади, агар қаршилик билдирилса, мукофот олиш имконияти камаяди. Ochish/sharhlash

2023-03-30 07:41:01 АДАБИЁТ СОҲАСИДА БИР НЕЧА БОР НОБЕЛЬ МУКОФОТИ БЕРИЛМАГАН МАШҲУР АДИБ КИМ?..

Адабиёт соҳасида бериладиган Нобель мукофоти ҳар йили Нобель фонди томонидан адабиёт соҳасида эришилган юксак ютуқлар учун тақдирланадиган мукофотдир.
Адабиёт йўналишидаги мукофот Нобель мукофотини беш мукофотидан бири ҳисобланади.Мукофот Альфред Нобель томонидан таъсис қилинган бўлиб, унинг Париждаги 1895 йил 27ноябрдаги ёзилган васиятномасига биноан 1901йилдан бери бериб келинади.Адабиёт соҳасида биринчи Нобель мукофотини француз шоири ва эссеисти Прюдом қўлга киритган.
Адабиёт соҳасида қўлга киритилган Нобель мукофоти жаҳонда адабиёт соҳасида бериладиган энг юксак мукофот ҳисобланади. Адабиёт соҳасида Нобель мукофоти лауреатлари ҳаммаси бўлиб, 2022 йил ҳисоби бўйича 119 киши, шулардан 17 лауреат аёл киши.
Нобель мукофоти комитети Ғарб тарихий маданий анъаналари асосида яратилгани бўлгани учун-ми, асосан адабиёт соҳасида Нобель мукофотига кўпроқ Европа мамлакатлари ёзувчилари сазовор бўлишган. Осиё давлатлари адабиёти тарихи ўз ичига минг йилларни олган бўлса ҳам, Осиё ёзувчиларидан Нобель мукофоти лауреатлари жуда кам бўлишган. Лауретлар ичида Африка ёзувчилари умуман кам. Лекин Нобель мукофоти комитети Осиё ва Африка қитъаси бир-икки ёзувчисини «кўргазма учун» лауреат қилишган.
Шуниси қизиқарлики, лауреатлар ичида Европа давлатлари ичида Скандинавия давлатлари Норвегия, Швеция ва Дания ёзувчилари кўпни ташкил қилади. Айниқса ўтган асрнинг 30-йилларигача улар кўп эди. Афсуски, ХХ аср адабиётига таъсир қилган кўп машҳур ёзувчилар Нобель мукофоти лауреати бўла олишмаган. Масалан жаҳонга машҳур ёзувчи Чингиз Айтматов(1928-2008).
Чингиз Айтматов адабиёт, театр ва кино ривожланишига қўшган ҳиссаси учун на фақат собиқ Иттифоқида тан олинди ва кўплаб мукофотлар олди: Қирғизистон халқ ёзувчиси (1968), Қирғиз Республикаси Қаҳрамони (1997), Қирғизистон ФА академиги (1974), Социалистик Меҳнат Қаҳрамони (1978), Ленин мукофоти(1963) ва уч СССР Давлат мукофотлари лауреати (1968, 1977, 1983); жаҳондаги кўплаб халқаро мукофотларни қўлга киритди, кўплаб Академиялар аъзолигига сайланди. Афсуски у жаҳонда энг юксак мукофот бўлган Нобель мукофотини ололмади. Сабаби нимада эди? Ёки Чингиз Айтматов бу мукофотга лойиқ эмас эдими?..
Буюк адиб ва жамоат арбоби Чингиз Айтматов нафақат қирғиз халқи, айни вақтда бутун туркий мамлакатлар, жумладан, ўзбек халқи учун ҳам азиз ва қадрли сиймо, Ўзбекистоннинг улкан дўсти эди. Чингиз Айтматов минтақамиз тинчлиги ва осойишталиги, унинг келажаги ва равнақи, халқларимиз ўртасида дўстлик ва ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш, уларни турли зиддият ва қарама-қаршиликлардан асраш йўлида фидокорона фаолият олиб борган. Ўтган асрнинг 80-йилларида собиқ Марказ томонидан уюштирилган «ўзбек иши», «пахта иши» каби ноҳақ сиёсий кампаниялар чоғида Чингиз Айтматовнинг адолат ва ҳақиқат куйчиси сифатида халқимизнинг шаъни ва обрў-эътиборини катта минбарлардан туриб мардона ҳимоя қилганини эл-юртимиз ҳамиша миннатдорлик билан эслайди. Бетакрор ижодкорнинг давлатимиз томонидан «Дўстлик» ва «Буюк хизматлари учун» орденлари билан тақдирлангани ҳам шундан далолат беради...
Чингиз Айтматов ўтган асрнинг машҳур адиби, кўзга кўринган жамоат арбоби бўлиб, жаҳонда тинчликни мустаҳкамлаш, инсон қадриятлари янада ҳимоя қилиш ва ҳалқаро муносабатларни ривожлантиришга ўзини катта ҳиссасини қўшган. Чингиз Айтматов асарлари жаҳоннинг 174 тилига таржима қилинган, асарларини умумий тиражи 80 миллион...
1960-2000 йилларда Чингиз Айтматов ижтимоий соҳада актив равишда халқаро фаолиятини олиб борган.1986 йилда у Иссиқ-Кўл форумига асос солган. Ёзувчи Айтматов бир эмас, икки Нобель мукофоти олиши мумкин эди: бири жаҳон адабиёти фанига қўшган ҳиссаси учун, иккинчиси жаҳонда тинчликни мустаҳкамлашга қўшган ҳиссаси учун. Чунки мобиқ Иттифоқда XX асрнинг 80-йиллари қайта қуриш даврида жамоатчилик онгида фикрлашнинг янги сиёсий қарашларини жорий этишга ва мустаҳкамлашга, дунёдаги сиёсий ва энг муҳим прогрессив ўзгаришларга Чингиз Айтматов катта ҳиссасини қўшган. Ochish/sharhlash

2023-03-30 03:22:13 #ИЖОД

• БИЛАСИЗМИ?

• Телефонни олганимизда «Алло!» деймиз.
• Бу жумла халқаро истеъмолга айланиб улгурган.
• Алло калимасини барча миллат ўз луғатида бир хил маънода ишлатади.
• Ушбу калима қаердан келган?!
• Алло аслида Ҳелло!
• Телефонни ижод қилган шахс Граҳам Белл илк тажрибасида ўз севгилиси Маргарит Ҳеллонинг исмини айтиб чақиради ва шу исм кейинчалик ҳар бир телефонга жавоб берувчининг слоганига айланади.
• Шуни айтишса керакда, ҳар қандай буюк шахснинг ортида аёл бор, деб!
• Сиз нима дейсиз?!
• Алло!

Олинти

• Расмда Граҳам Белл ва севгилиси Маргарит Ҳелло! Ochish/sharhlash