Just Economics

2022-06-30 07:19:54 Rossiyada soʼnggi 100 yil davomida birinchi marta defolt yuz berdi.

26 iyunda Rossiya tashqi qarzidan tugʼilgan 100 mln. dollar miqdoridagi foizlarni toʼlash uchun imtiyozli muddat tugadi. Bu qarz 27 mayda toʼlanishi kerak edi. Toʼlov oʼz vaqtida amalga oshirilmagach, 1 oylik imtiyozli muddat berilgan. Toʼlov 26 iyunda ham amalga oshirilmadi va defolt hodisasi yuz berdi.

Bu hodisa sabab va oqibatlari hamda Oʼzbekiston Konstitutsiyasiga kiritilayotgan oʼzgartishlarning ijtimoiy va iqtisodiy jihatlari toʼgʼrisida iqtisodchi Jamshid Muslimov bilan suhbatlashildi. Suhbatni Sarvar Usmon oʼtkazdi.
(C) Jamshid Muslimov

@just_economics Ochish/sharhlash

2022-06-29 10:08:17 Марказий осиё давлатлари валюталари мисли кўрилмаган босимга учраяпти

Глобал бозордан бадарға қилинган рубль "ўзининг томорқаси" деб ҳисоблайдиган собиқ совет ўлкалари валюталарига нисбатан шиддат билан мустаҳкамланишда давом этмоқда. Бу миллий регуляторларнинг мутлақо нейтраллиги шароитида рўй бермоқда. Агар шу ҳолат рублга нисбатан эмас, масалан, долларга нисбатан рўй берганида бозор ричаглари билан бирга аллақачон маъмурий аралашувлар ишга туширилган бўларди. Ўзингиз ўйланг, 3 ой ичида 1 доллар 18 мингга чиқиб кетса ёки 6 мингга тушиб кетса, вазиятни ўз ҳолига ташлаб бўладими?

Ой бошида тенге рублга қарши туришга бир неча бор уриниб кўрди, лекин бу ҳозирча муваффақият келтираётгани йўқ (беихтиёр Тошкент босқини вақтида Хива ва Бухоро четда тургани эсга тушади). Бугун рубль/тенге, афсуски, тарихий максимум 8,85гача етди. Марказий осиёнинг бошқа валюталари рубль олдида аллақачон қўлини кўтарган. Рубль/сом 1,55 гача, рубль/сомоний 0,21гача, рубль/сўм 205 гача қараб кетаяпти. Яъни, валюта уруши аллақачон эълон қилинган ва биз ҳеч қандай қаршилик кўрсатаётганимиз йўқ.

Ҳозирги шароитда минтақамизда бирон бир валюта мустақил равишда рублга қарши позицияларини бир ўзи ҳимоя қила олмайди. Ўзаро паритетни сақлаган ҳолда рубль курси туширилмаса, шу йилнинг охирига бормасдан, Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон иқтисодиётлари Россия иқтисодиётининг проксисига айланиб қолади. Биз тарихда бундай воқеликни Бухоро амирлиги ва Хива хонлиги иқтисодиёти ва валюталари мисолида бошимиздан кечирганмиз.

Тарих такрорланмаслиги керак.
(C)the_bakiroo

P.S: Xavotirlarimga ko'ra u yoqda davom etayotgan inqiroz bizga ham sekin yuklashayapti, lekin unitmaslik kerakki dengizda katta kema cho'ksa yaqinida turgan kichikroq kemalarni ham tortib ketadi dengiz qariga, shuning uchun tezroq netral munosabatlarni shakllantiradi degan ozgina umid bor Markaziy bank (MB) tominidan.

@just_economics Ochish/sharhlash

2022-06-28 10:01:08 Дунё бир камми?

Барча жамиятларда жуда машҳур ғоялардан бири — ҳар инсонда ва вазиятда, «кам-кўсти», «паст-баланди» борлиги. Яъни дунё бир камлигига бўлган ишонч, биз инсонларда жуда ривожланган ва кенг тарқалган. Зафар Ҳошимов ҳатто бу ҳақида ажойиб шер ёзган, Севара Назархон ва Рашид Холиқов эса ашула қилиб куйлашган.

Бир кам дунё ғоясига ишонсак, чиройли инсонлар ақлли бўлиши эҳтимоли кам, ёки масалан ўз касбида муваффақиятга эришган инсонлар уйидаги бахти ва саодатидан воз кечишга мажбур бўлишган, катта эҳтимол билан, касби ва карьераси яхши, лекин дейлик муносабатлари ёки уйида муаммолари кўп деб ўйлаймиз. Ғоя шундаки, бизга кўринган «яхши» сифати бўлса, унга манфий компенсация қилувчи ёмон сифатини фараз қиламиз. Инсонни чиройини биринчи кўрганимиз учун, автоматик равишда уни унчалик ақлли эмас деб ўйлашимиз мумкин. Худди шундай, инсони касбини биринчи кўрганимиз учун, шахсий ҳаёти муаммолик деб ўйлашимиз мумкин.

Бу назарияни амалий синовдан ўтказишибди ва қизиқ янгилик шундаки — ундай эмас экан. Жуда ҳам иқтидорли инсонларни 25 йиллик карьераси ва ҳаёти ўрганилиб хулосага келиндики, ўртача ва ўта муваффақиятли инсонларни солиштирсак, катта муваффақиятга эришган инсонлар, кўп психологик параметрларда, хусусан «бахтлилик» каби субъектив параметрларда ҳам, ўртача муваффақиятга эришган инсонлардан яхшироқ кўрсаткичларга эришишди.


Айтиш жоизки, бу тадқиқот жуда ҳам иқтидорли 496та аниқ фанлардаги энг зўр университетлар докторантлари орасида қилинган, уларни 1992 йилдан 25 йил ичидаги шахсий ҳаёти ва карьераси ўрганилиб солиштириш қилинган. Яъни бу тадқиқотда «ўртача кўрсаткич» ҳам, ниҳоятда юқори малакага эга — техник фанлардан масалан МИТда докторлик даражасини ёқлаган инсонлар ҳақида гап кетяпти. Улар ичида ўта муваффақиятлилари — бахтлироқ ва шахсий ҳаёти ҳам яхшироқлиги кўрсатилган.

Бир кам дунё гипотезасининг амалдаги биринчи текширувларидан, қизиғи шундаки, мен билмас эдим, «бир кам дунё гипотезасини» амалдаги тасдиқлари деярли йўқ — лекин ниҳоятда машҳур ғоя. Менимча, бундай хусусият бизга керак, бошқа инсонлар ўзимиздан ҳар жабҳада яхшироқ бўлишини қабул қилишимиз қийин, шунинг учун ҳам бой инсонларни дўстлари самимий эмас деб ўйлашимиз мумкин — ўзимизни овунтириш жуда муҳим биологик функцияларга эга.

Хуллас, бу яхшими ёки ёмонми, лекин дунё бир кам дейишга далилларимиз кам.

Шахсий ҳаётда шундай эканлиги менга янгилик бўлди. Лекин жамиатлараро масалаларда бу фикр хатолигини кўп кузатган эдим. Камбағал жамиятда яшайдиганлар, бой жамиятларда бошқа муаммолар ҳам кўп дейишади, масалан, «ғарбда одамгарчилик йўқ» деган ғоя ҳам бор. Ёки «майли биз фаровон яшамаймиз, лекин маънавиятимиз юқори» деган ғояларни кўп эшитганмиз. Сабаби ўша «бир кам дунё» назариясига ишонч. Жамиятлараро фарқни кузатсангиз, бу назариялар хато эканлигига тез амин бўласиз. Бойроқ жамиятларда одамгарчилик ҳам яхшироқ (афсуски).

YouTube
Bir Kam Dunyo
Real music video by Sevara Nazarhan & Shaxzod

(C) Iqtisodchi kundaligi Ochish/sharhlash

2022-06-27 16:42:49 Бугун ҳам журналистика, матбуот, ОАВлари куни экан. Адашмасам, йил давомида, шу соҳа вакилларининг, жами 10-15тага яқин байрами бор-ов....

Масалан, йил давомида социологлар еки сиёсатшунослар куни йўқ. Сабаби, керак эмас.
Нега унда журналистлар, матбуот, ОАВларига аталган байрам кунлари кўп? Менимча, бу матбуотни ва сўз эркинлигини, табриклаб-табриклаб назоратда ушлаб туриш учун қилинган бўлса керак.

Эркинлик орқали мавжуд бўлмаган соҳани, мавжудлигини урғулаш орқали унинг эркин ва таъсирли эканлигига ишонтириш, вазият тақозоси. Соҳа вакилларини, табиийки, табриклайман!
Kamoliddin Rabbimov

@just_economics Ochish/sharhlash

2022-06-27 07:35:07 Rossiya tashqi qarzlar bo‘yicha 100 yil ichida birinchi marta defoltga uchradi - Bloomberg

Rossiya Moliya vazirligi o‘z majburiyatlarini bajarganini ta’kidlamoqda, ammo Rossiya yevroobligatsiyalari egalari to‘lovlarni o‘z vaqtida olmagan, bu Rossiya 1918 yildan beri birinchi marta tashqi qarz bo‘yicha defoltga duch kelganini anglatadi.

Bloomberg «defolt hodisasini» Rossiya iqtisodiyoti va «kuchli inflatsiya va so‘nggi yillardagi eng yomon iqtisodiy tanazzulni boshdan kechirayotgan» ruslar uchun uchun ramziy ma’noga ega deb atadi. «Bu mamlakatning iqtisodiy, moliyaviy va siyosiy jihatdan tez yakkalab qolishining dahshatli belgisidir», deyiladi agentlik ma’lumotida.

@just_economics Ochish/sharhlash

2022-06-27 01:41:44 Каримов вафотидан кейин 2017 ва 2018 йилларда жамиятда қандайдир бошқача кўтаринки кайфият пайдо бўлганди. Нимадир яхшиланишига умид, эйфория ва эркинлик ҳисси. Бу эйфориянинг шу қадар бўлгани сабаби ҳокимиятда 25 йил ўтирган одам кетгани, турғун жамиятга ўзгаришлар эпкини келиши эҳтимоли ортганидандир.

Агар президентлар ҳеч қурса ҳар 8-10 йилда ўзгариб турса, ана шунақа кайфият маълум даражада қайта пайдо бўлаверди. Одамлардаги умид ҳар 8 йилда бир тирилиб туради.

Конституцияга киритилажак ҳеч бир ўзгариш президентнинг ҳар 8 йилда ўзгаришини таъминлайдиган тизимчалик самарали бўлмайди. Конституцияга киритилган барча ижобий ўзгаришларни тарозининг бир палласига қўйиб, иккинчи палласига президентларнинг муддати тугаганида кетишини таъминлайдиган тизимни қўйсак, иккинчиси босиб кетади.

Президентларнинг муайян белгиланган муддатда алмашиб туриши, биринчидан, элитар коррупцион схемаларни ҳар саккиз йилда бир кучли силкитиб ташлайди, унинг айрим қисмлари узилиб кетади, заифлашади. Схема ичидагиларнинг бир-бирларига ишончи пастроқ бўлади.

Иккинчидан, муддат қисқа бўлгани ва биринчи раҳбар тез-тез алмашиб тургани боис айрим оилаларнинг кучайиб, бутун мамлакатнинг иқтисодий қувватини сўриб ётишига етадиган даражада палак ёзиши қийин бўлиб қолади.

Учинчидан, халқ президентларнинг келиб кетаверишига ўргангач, улар ҳам оддий одамлиги, эртага лавозимдан кетишини билади ва лаганбардорлик камаяди.

Тўртинчидан, президентлар оилалари ҳаддидан ошишда эҳтиёткор бўлиб қолади, чунки оталарининг ҳокимияти муддати чекланганини билишади.

Бешинчидан, қуйи ҳокимиятдагилар президентга орқа қилиб, халқни эзишни камайтиради, чунки валенеъматининг лавозимдаги умри озлигини билади. Натижада, пастдагиларнинг юқорига ёқишга қизиқиши камаяди. Жорий раҳбарга ёқаман деб, эртага янгиси келганда қамалиб кетишни ким ҳам истарди?

Коррупцияга бериладиган энг катта зарба биринчи раҳбарларнинг ўз вақтида алмашиб туришидир. Агарки шу тизимни йўлга қўя олмасак, коррупцияга қарши курашиш ҳақидаги баландпарвоз тадбирларимиз шоудан бошқа нарса бўлмай қолади.

Тўғри, ҳокимиятга доим ҳам яхши одам келавермаслиги мумкин, ҳатто эҳтимоли юқори. Аммо яхши одамнинг чорак аср ҳокимиятда бўлганидан кўра ёмон одамларнинг ҳар саккиз йилда алмашиб туриши зарари камроқ.

Биз ҳаммаси яхши бўлсин деган баҳона билан Конституцияни ислоҳ қиляпмиз, аммо бу ислоҳот асл кўзланган мақсадга (биз, оддий халқ ишонган мақсадга) хизмат қилишдан кўра, ана шу мақсадни йўққа чиқарадиган бошқа бир таг мақсадга хизмат қилишидан қўрқаман.
Мен конституциямиз мукаммал бўлишини истайман, аммо бу мукаммаллик президентлик муддатини ноллаштириш ҳисобига бўлмаслиги керак, акс ҳолда, бундай мукаммалликнинг боридан йўғи яхши.

Хуршид Йўлдошев

@just_economics Ochish/sharhlash

2022-06-25 10:28:33 Qiziq satrlar juda Ochish/sharhlash

2022-06-25 07:20:19 AQShda infyatsiya, boylik solig’i, kriptovalyuta va qimmatli qog’ozlar bozoridagi vaziyat va tabiiyki futbol o'yini chiptasi haqida suhbatlashdik (старые песни о главном). Shaxsiy hayotdan misollar bilan.
Behzod Hoshimov & Botir Qobilov

@just_economics Ochish/sharhlash

2022-06-24 16:07:13 Жазо йўқлиги учун кўзбўямачилик ва ўғирликлар ҳали кўп давом этади

Кўриб турганингиз дастлабки икки суратдаги ҳолат роса 2 йил аввал Наманганга ташриф вақтида давлат раҳбарига кўз-кўз қилинган. Кейинги икки сурат эса худди ўша ташриф манзилидаги объектнинг реал ҳолати.

Бундай бўялган бежалган лойиҳалар биттами? Ўнтами? Юзтами?

Ташрифлар бўйича 4-5 йиллик видео ва қайд протоколлари сақланиб қолган бўлса, бир кўтариш керак. Нега бу лойиҳаларнинг мақоми ҳозир аксарида муаммоли ва истиқболсиз? Нега кредитлар қайтмаяпти? Ким жавоб беради? Ким тўлайди?

Нега ташрифдан бир ҳафта аввал вазиру калонлар ва вазирчалар ташриф вилоятига кетишади? Ҳокимлар билан худди мана шундай Ёлғон лойиҳаларни тўқиш учун эмасми?

Сукунат. Ҳеч ким жавоб бермайди. Демак, кўзбўямачиликлар ва ўғирликлар ҳали бери тўхтамайди. Ochish/sharhlash