Валюта чекловлари давлат компанияларининг 'прокладка'ларини к | bakiroo
Валюта чекловлари давлат компанияларининг "прокладка"ларини кўпайтиради
Валюта операцияларининг чекланиши ёки алоҳида маъмурий назоратга олиниши давлат компаниялари ташқи савдо сифатини яхшилаб, импорт нархини пасайтириб қолмайди. Чунки Ўзбекистонда давлат компаниялари бош мақсад муддаоси зараркунанда энергетикадан тортиб монопол автомобилсозликкача фақат ўзлаштиришга асосланган.
Шу мақсад йўлида давлат компаниялари энди инсофлироқ, қўрқоқроқ, эҳтиёткорроқ бўлиб қолмайди, компаниялардан пул чиқаришнинг янги каналларини ишга туширишади. Бунинг учун қимматлаштирилган импорт шартномалари шарт эмас. Энди Ўзбекистон ичида маҳсулот, хизмат, айниқса технология ва энергетик қимматликлар етказишда каррасига қиммат квази битимлар тузиш янада авж олади. Бундай паразит экосистема ҳар бир давлат компанияси атрофида аллақачон шаклланганку, дейишингиз мумкин, бу ҳали ҳолваси. Шу кунгача давлат компаниялари ўзи 5 доллар турадиган товарни 10 долларга импорт қилган бўлса, энди худди ўша товарни ўзларининг прокладка компанияларидан 200 минг сўмга олишни бошлайди. Импортга босимни бир муддат ўтиб, энди давлат компаниялари эмас, прокладка компаниялари янаям юқори иштиёқ билан давом эттиришади.
Хўш нима қилиш керак?
Биринчи ва энг самарали йўл, давлат назоратида қолиши керак бўлган ва келажагимиз ва бойликларимизни ўғирлаётган олигархиянинг ифлос қўли тегмаслиги керак стратегик компаниялар (НКМК, ОТМК, Металлургия комбинати, Ўзбекнефтегаз, Ўзтрансгаз, Ўзгазтрейд, Ҳудудгаз, Миллий электр тармоқлари, Иссиқлик электр станциялари, Ўзавтомоторс кабилар) барча битимларининг 100% очиқлигини таъминлаш. Биронта битим, миллиард долларлик технологик линиядан ҳатто минг сўмлик туалет қоғози ҳам очиқликдан четда қолмаслиги зарур. Ва албатта бу компанияларга самарали корпоратив бошқарув керак. Аллақачон музейга ёки яна бир жойга тиқилиши керак бўлган қизил директорлар эмас.
Иккинчи йўл, очиқ ва эркин рақобат бозорида фаолият кўрсатиши мумкин бўлган давлат компаниялари тўлиқ хусусийлаштирилиши зарур. Йўқ, сиз ўйламанг, садоқатлиларга мулк тақсимлаш вазифаси бўлган давактив методичкаси бўйича эмас (ишончим комил, давактив ёпиқ йўл билан "хусусийлаштирилган" активлар ҳаммаси кун келиб қайта миллийлаштирилади). Очиқ, рақобатли ва тенг имкониятли аукцион орқали.
Учинчи йўл иқтисодий мундарижага оид ҳукумат қарорларини ёпиқ қабул қилинишини тўлиқ тақиқлаш, илгари ёпиқ қабул қилинганларини тўлиқ очиқлаш. Охирги 7 йил ичида энг зараркунанда, қимматлаштирилган лойиҳалар айнан ёпиқ қарорлар ва протоколлардан илдиз олган битимларга бориб тақалади. Тан олишимиз керакки, ёпиқ ё яширин қабул қилинган қарор мақсадларнинг самимий эмаслигига ҳар доим далил бўлади. Эшитиш қанчалик оғриқли бўлмасин, бу ишларнинг ортида доим пул ўзлаштириш мақсади ётади.
