TURKIY SÖZ | Adabiy-ijtimoiy portal

2023-04-10 14:33:33

Ochish/sharhlash

2023-01-19 08:16:24 Turkiston

Mirzo Kenjabek she'ri
Dadaxon Hasan ijrosi

1986 yil.

@turkiysoz Ochish/sharhlash

2023-01-02 14:40:19 Turkistonning onalarini...

O‘n ikki oy birday ishlaydi,
Faqat ishlab ko‘ngil xushlaydi,
Imoratning loyin mushtlaydi,
Bolalarin tishda tishlaydi,
Go‘daklari toqmas, qo‘shlaydi
Turkistonning onalarini...

O‘g‘li Bobur Hind sori bosdi,
Qaytarmoqqa yetmadi dasti,
Nodirasin jaholat osdi,
Jaholatga bor erur qasdi.
Yuragini armon nishlaydi
Turkistonning onalarini...

Mashrab Balxda, dorda salanglar,
Usmon qah-qah urib, alanglar,
Hamzasini tilkalar sanglar,
Tushlari ham ahvolin tanglar,
Tushlari ham toshlab, g‘ishtlaydi
Turkistonning onalarini...

Amir Temur yodi o‘stirar,
Kenagasning dodi o‘stirar,
Sirtmoq, kunda, jodi o‘stirar,
Yassaviyning oti o‘stirar,
Xudo suyar, ruhlar ushlaydi
Turkistonning onalarini...

Afg‘on mulki bo‘ldi minglab er,
Harbiy ketgan yuzlab yigit — yer,
Bir bolaning dog‘i qilar sher,
Qodir Olloh, o‘zing toqat ber,
Yuragida arslon qishlaydi
Turkistonning onalarini...

Olgani shu elidan duo,
Tilovati, selidan duo,
Har qo‘llovchi yelidan duo,
Qo‘lidan ish, tilidan duo,
Boshidan oq ro‘mol tushmaydi
Turkistonning onalarini!

Halima Xudoyberdiyeva

@turkiysoz Ochish/sharhlash

2022-11-11 08:58:27 Garmoniya

Rusiya Ukrainaning Xerson viloyatidan sharmandalarcha chekinyapti. NIkolayev viloyati butunlay Ukrainaga qaytarildi. Rusiyaning bosqinchilik siyosatining inqirozi – bu!

Samarqandda esa turkiy davlatlar umumiy fond, trnaskaspiy yo'li, boj to'lovlarini kamaytirish, yagona logistika haqida gapiryapti. Umuman olganda, birlashish boshlanmoqda.

150 yildan beri davom etayotgan rus ta'siridan chiqish, Cho'lponlar, Rauf Parfilar intilgan Turkiston orzusi sari qadam tashlash boshlanayotgani millat uchun xayrli bo'lsin!

@suhrob_ziyo1 Ochish/sharhlash

2022-09-07 13:50:50 KEL ENDI, ENAM, KÖKBÖRI

Enasoydan Hazargacha suzardik,
Bölmas edi birontaning sörovi,
Qandahordan Örolgacha kezardik,
Ot jilovin tutmas edi birovi.
Ötolmaymiz bugun Jayhundan nari,
Qadam bossak nechasining burovi –
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Pomirtovdan sel misoli enardik,
Oltin Örda chodirida qönardik,
Issiqkölda gulmohidek suzardik,
Toshhovuzda chömilardik, tinardik.
Hisor yotmi, Yoyiq borsak uyotmi,
Qay biriga, ena, endi könardik –
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Öğillaring möğul bilan jang qildi,
Botirlaring Chingiz holin tang qildi.
Yengilsa-da tiz chökmagan zör bolang
Hinddan sakrab, yov oğzini lang qildi,
Tojmahaldek moʻjiza yaratganlar,
Janggohlarda fil lashkarin chang qildi.
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Oq örisla solishdi Qurmanjonlar,
Qizil öris dodin berdi Polvonlar.
Yov qoniga töldirdi-ku Jayhunni,
Ibrohim bek otli yovqur arslonlar.
Kelinlaring bek tuğmay qöydi, ena,
Qani bugun alp yigitlar, sultonlar –
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Öris balosidan qutuldik, devdim,
Shukurki mustaqil, hur böldik, devdim,
Közlarimiz hamon öris tomonda,
Adashdimmi, endi zör böldik, devdim?
Hurlik uchun berilgan jon unutmi,
Özi beklik tomon burildik, devdim –
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Sibirdagi öliklarni unutdik,
Kafansiz u tiriklarni unutdik,
Vatan degan vatansiz qayda qoldi,
Mozorsiz u chiriklarni unutdik.
Turmalarni töldirgan gunohsizlar,
Qodiriyga sheriklarni unutdik –
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Kökböri, kel, bolang orini uyğot!
El ichra nomusi borini uyğot!
Madaminbek kabi jasurlaringni,
Shermuhammad Bekdek zörini uyğot!
Kel, bizlarga böri sutidan emiz,
Ichimizda yotgan börini uyğot –
Qayda qolding, kel, enam-ov, Kökböri!
Holimizni bil, enam-ov, Kökböri!

Karimberdi Töramurod

@turkiysoz Ochish/sharhlash

2022-08-27 12:55:11 ​Илтериш Қутлуғ Хоқон ёзуви топилди!

Мўғулистоннинг Ўтукен ҳудудидан Култегин ва Билга Хоқонларнинг отаси, Гўктурк II давлатининг асосчиси Илтериш Қутлуғ Хоқонга тегишли битик топилди.

Битикда «Тангри», «Турк», «Қутлуғ», «Туман» ёзувлари мавжуд. Ушбу топилма билан илк маротаба «Турк» номи тилга олинган деб тахмин қилинган Ўрхун ёдгорликларидан ҳам эски турк ёдгорлиги топилди.

Халқаро Туркий Академия ва Мўғулистон Археология Институти, Мўғулистоннинг Ўтукен вилоятидаги Номгон текислигида топилган ёзувларнинг Иккинчи Гўктурк давлатининг асосчиси, Култекин ва Билга Хоқоннинг отаси Илтериш Қутлуғ Хоқонга тегишли эканлигини маълум қилди.

Қўрғондаги хазина

Халқаро Туркий Академия ва Мўғулистон археология институти олимлари Номгон текислигида 2016 йилда тадқиқот ишларини бошлаган. Вилоят Иккинчи Гўктурк давлатининг асосчиси Илтериш Қутлуғ Хоқоннинг барча турк қабилаларини тўплаган жой эканлигига ишонилган. Дастлаб, 19 турк қабиласининг тамғалари ўйиб ёзилган битик тоши топилди. Шундан сўнг, кўп миқдорда ҳайкалчалар ва қўлида қадаҳ тутган турк афандиларига хос ҳайкал топилди. Пандемия туфайли тўхтаб қолган ва 2022 йил июль ойида қайта бошланган қидирув ишларида, тахминан, 250 квадрат метрлик чуқурликда қазиш ишлари олиб борилгач, улкан мажмуа топилди.

Тўрт сўзни ўқишга эришилди

Мажмуада ибодатхона экани аниқланган ҳудудда икки томонида туркий, бир томонида сўғд ёзуви бўлган тош ва тошбақа шаклидаги пойдевори топилди. Олимлар тош устидаги матндан «Худо», «Турк», «Қутлуғ», «Туман» каби бир қанча сўзларни аниқладилар. Битиктош Гўктурк II хонлигини қайта тиклаган Култегин ва Билга хоқоннинг отаси Илтериш Қутлуғ хоқон номига ўрнатилган деган хулосага келди. Ушбу топилма билан биринчи марта «Турк» номи тилга олинган деб тахмин қилинган Ўрхун ёдгорликларидан ҳам эски турк ёдгорлиги топилди.

Юнескога татбиқ этилади

Турк Академияси Раҳбари Дарҳан Кидирали, икки томонида 12 сатр эски турк ёзуви, учинчи томонида эса қадимги сўғд ёзуви бўлган ёдгорликда «Тангри», «Турк», «Қутлуғ» ва «Туман» сўзларини ўқиганликларини билдирди.

Кидирали: “Ўрхун битиклари жуда муҳим, лекин бу битик ҳам катта аҳамиятга эга. Бу бизнинг ёзув тарихимизни янада узоққа олиб боради. Қолаверса, турк сўзи илк бор турк олимлари томонидан кашф этилган. Биз буни (кашфиётни) академиямизга аъзо мамлакатларда илмий тарғиб қиламиз. Уни ЮНEСКОда ҳам татбиқ этишни режалаштирганмиз. Бу барчамизнинг тарихимизга мазмун олиб келувчи умумий ва қимматли ихтиродир”, - дейди, «Ҳуррият» газетасига берган интервьюсида.

@turkiysoz Ochish/sharhlash

2022-04-13 06:56:43 Turk tillarining bir-biriga yaqinlik darajasi.
@bitikchiuz Ochish/sharhlash

2022-03-28 11:00:50 Qavmi Turoniya

Avlodi Yofasdin mönğul qiyofatli bir odam (muarrixlar qavlincha Turk) qavm va qabilasi ila Osiyo örtalarinda Issiqöl va Oltoy toğlari tegrasina kelub yerlashmishdir. Zamon köb özuvi birla bular ham albatta köbaymishlar.

Tabiiy, avvalği örinlarina siğmay turli tarafğa sochilurga majbur ölmishdirlar. Bular ham qavmi oriyoniya kabi juda köb shöbalarga bölindilar. Har qoyusi bir tarafga kelub yerlashdilar. Va yo köchma maishat etdilar.

Qavmi Turoniyaning köbragi köchma maishatli ölduqlarindin oyriluvlari, qabilalarga bölinuvlari ham juda tez ölur edi.

Ammo oralarinda birindin quvvatli va nufuzli xon chiqsa yana birga jiyiluvlari ham juda tez ölur edi. Quvvatli xonning favti ila yana bölinur edilar.

Torix va ilmi qiyofat va ilm as-sina ulamosining taftish va tahqiqi ila qavmi Turoniyadin ushbu qavmlar sonolanadir: Xitoy — Chin; Hinduxitoy — Mochin, Tibet, Onnom xalqlari, Yopun qavmi, Qöriyo xalqlari, Fin uruğlari, Turk xalqi, Totor va Manğullar, Tunğuslar, Buryotlar, Moloy uruğlari qutb-shimol tarafindaği Ğipirburi xalqlari, Yöqoğir, Ğilok, Oyn, Komchodali, Chuqut, Quryok, Numulus, Iskimus, Olyut, Tilinğut va ğayrlar.

Bu ilm ila uzoq vaqt shuğullanmish va yaqin oshnolanmish nemis ulamosindin ontrupulug Fridrix Mullir qavmi Turoniyadin ellik ikki qavm sonaydir. Ushbunda zikr etilmishlardin ba’zilari yana köb qavmga bölinadilar. Masalan, turk uruği qavmi ön yetti uluğ firqaga bölinmishdir.

Ushbu qavmlar borchasi forsiylarning Turon otomishlari Turkiston sahrosindin sochilmish xalq ölduqlari uchun qavmi Turoniya otolmishdirlar. Tub örinlari Oltoy toğlari öldiğindin Oltoy qavmlari, xalqiningda köbragi Uğir va yo Uyğur ismindagi qabiladin toroldiği uchun Uğir-Oltoy guruhi otolmishlardir.

Har qoyularining siymo va qiyofatlarinda manğul qiyofati öldiğindin Manğul va yo Manğul ravishli qavmlar otolmishdirlar. Turk uruğlarining ham borcha shöbalarinda manğul qiyofati ochiq mushohada ölinmishdir.

Boshqa qavmlar ila qotishmagan xolis turklar xos manğullardanda ortiqroq manğul qiyofatinda tobilmishlardir.

Bu sababdin qavmi Turoniyaning umumiy uluğ otolari Turk juda manğul qiyofatli öluvini gumon etmishdirlar. Buning uchun manğul ravishli qavmlarning borchasi, ya’ni qavmi Turoniya “Turk uruği qavmlari” otolmishdirlar.

Hasan Ato Abushiy,
“Turkiy qavmlar tarixi” asaridan.

@turkiysoz Ochish/sharhlash

2022-03-28 10:57:01 Odam öğillarining turli urugʻlarga bölinuvlari

Ahli sha’r körsatuvi böyincha yer yuzindaği barcha kishilar Hazrat Odam alayhissalom naslidin kelmishdir. Ammo hozirgi zamonamizda yoshoğon xalqlar muarrixlar qavlincha Hazrat Nuh alayhissalomning Xom, Som, Yofas ismli uch öğli naslidin torolmishlardir.

Ofriqo, Hind, Omriqo, Muhit, Jaziralarining köbisinda tiriklik etmaqda ölan qora tusdagi xalqlar Xom uruğina nisbat ediladilar. Bunlar ''niğr'' otolanadir.

Misriylar, Osuriylar, kaldoniylar, finikolilar, siryoniylar, ibroniylar (yahudiylar), arablar, armaniylar (öz tarixlarina va bir ehtimola binoan) Som naslina nisbat etiladilar. Bular “Somiylar” tasmiya etiladilar.

Yofas avlodi ikki uluğ firqaga oyrilmishlardir: bir bölagini «Qavmi oriya» — Oriyana, Oryoniya va ikkinchi bölagini “Turoniya”, “Turkiyya”, “Mönğuliyya” otomishlardir.

Bulardin, tuslarina qarab avvalgilarini “Oq qavmlar”, sönggisini “Sori qavmlar” otomishlardir.

Hindlilar, eroniylar, afğoniylar, yönoniylar, ornovidlar, lotiniylar, fransuzlar, anglizlar, nemislar, islovanlar “Qavmi oriya”, yo esa, “Oq qavmlar”dandirlar, xitoylar, hinduxitoylar, onnomlar, yonunlar, finlar, turk uruğlari, möğullar, totorlar “Qavmi Turoniya”, yo esa, “Sori qavm”lardandirlar...

Hasan Ato Abushiy,
“Turkiy qavmlar tarixi” asaridan.

@turkiysoz Ochish/sharhlash

2022-03-20 11:17:21 TURON

Turklikning muqaddas öchoği Turon.
Abdurauf Fitrat.

Öngimda ruhimga öq otgan fikr,
Könglimga bir yoruğ chöğ otgan fikr.
Uyqumda qonimni uyğotgan fikr:
"Turklikning muqaddas öchoği Turon".

Moziyi har otar tongni emizgan,
Har tiğli aqlni, ongni emizgan.
Böri, tulkimas, arslonni emizgan —
Turklikning kökragi, buloği Turon.

Kökiga turnalar "qur-qur"lab botgan,
Otganda kamoni bexato otgan.
Temurday xoqonlar qirqirlab yotgan,
Turklikning beshigi, quchoği Turon.

Keyin... orqadan yov toshlari yetgach,
Sara keksalari, yoshlari ketgach,
Tarqoq arslonlarin boshlari ketgach,
Yerning tutab yotgan qir, toği Turon.

Boy-boy bobolarim boyib, yiqildi,
Öz qoniga özi toyib yiqildi.
Bir-biroviga bosh qöyib yiqildi
Könglimning kuyigi, dard, doği Turon.

Shukur, xun uyğotdi qaytadan qonni,
Arslon bolalari qaytadan yondi.
Yovlar ololmagay endi Turonni
Bugun, tik arslonlarning toği Turon!

Halima Xudoyberdiyeva

@turkiysoz Ochish/sharhlash