SAVIYA.UZ

2021-07-29 08:02:23 ​​«Ғалати парадокс бор: ёзувчилик ҳам касб – аммо маош тўланмайдиган касб». Ёзувчи Саъдулла Қуронов билан болалар насридаги муаммолар ҳақида суҳбат

Ўзбек болалар адабиётида турғунлик, якранглик охирги пайтлари анча бўртиб, кўзга ташланиб қолди. Ёзилаётган аксар китоблар аввалги тажрибаларни такрорлаётгандек гўё. Кўз ўнгимиздаги сон-саноқсиз мавзу-муаммоларни адабий асар воситасида етказадиган, тасвирлайдиган ижодкор (айниқса, ёшлар) камдек, назаримизда. Икки йилча аввал чоп этилган «Галактикада бир кун» илмий-фантастик қисса ва саноқли китобларни айтмаса, болалар насрида жиддий ўзгариш, ривожланиш, олдинга силжиш кузатилаётгани йўқ. Бугун шу қиссаси билан болалар оламига кирган ва улар учун романлар ёзаётган ёзувчи Саъдулло Қуронов билан ўзбек болалар адабиёти муаммолари, китобхонлик, адабий танқидчилик, ноширлик ҳақида суҳбатлашдик.

– Сизни аввалига адабиётшунос, мунаққид деб билардик. Модернизм, постмодернизм ҳақида мақолалар, шеърият ва рангтасвир синтезига оид монографиялар ёздингиз. Лекин китобхонларга кўпроқ болалар ёзувчиси бўлиб танилдингиз. Бир-бирига сира ўхшамаган – шунослар оламидан бола дунёсига ўтишнинг ўзи бўладими(!) – қутбда туриб, бири иккинчисидан айро жабҳани баравар ушлаш қийин эмасми?

– Биласизми, 7–8 йиллар олдин кучли ижодий депрессияни бошдан кечирдим. У вақтлар эндигина бир нечта мақолаларим, кичик илмий тўпламим билан адабий жараёнга, адабиётшунослар сафига кириб келгандек эдим гўё. Ҳар қалай, ўзим учун шундай туйилганди. Бироқ илмий-ижодий жараён эйфориялари тиниб, ўзимга ва вазиятимга бироз юқоридан қараганимда бутунлай бошқа манзарани кўра бошладим. Адабий журнал ва газеталарнинг нуфузи тушиб, тиражи борган сари камайиб борарди. Нафақат адабиётшунослик, балки адабиётнинг ўзи ҳам жамиятнинг равишига таъсир қилмай қўйган, тубсиз жарлик ёқасидан бораётган соҳага ўхшаб кўринди менга. «Адабиётшунослик менинг амбицияларим учун тор» деган хаёлларга ҳам борганман. Йўқ, бу менга – вужуди олам-олам орзу ва истаклар билан тўлган ёш йигитга шундай туйилган, холос! Аслида ундай эмаслигини кейинроқ, яна-да улғайиб, фикр-қарашларим теранлашганда тушуниб етдим. Ҳозир эсласам... куламан.

Ҳа-я, бу нега гапни ижодий депрессиядан бошлади деб ўйлаётгандирсиз. Гап шундаки, мана шу тушкунлик бўлмаганида, мен болалар адабиётига кирмаган, унга қўл урмаган бўлардим, балки.

2015 йили «Шарқ юлдузи» журналидан бўшаб, фаолиятимни «Жажжи академик» болалар журналида давом эттирдим. Болалар учун илмий-оммабоп мавзуларда мақолалар ёза бошладим. Жажжи ўқувчи дўстларимнинг қизиқишини кўриб ижодий завқим яна-да ортарди. Мен учун бирдан ҳаммаси ўзгарди. Болалар учун ёзарканман, ўзимни жамият учун керакли шахс сифатида тасаввур қила бошладим. Бу менга куч берди. Қайтага адабиётшуносликда ҳам, ёзувчиликда ҳам баравар ижод қилишга илҳом келди. Мен PhD диссертацияси ва фантастик қиссамни бир вақтда – параллел ёздим. Айни дамда ҳам докторлик диссертацияси билан бирга илмий-фантастик роман ёзяпман. Айтмоқчиманки, бу икки қутб бир-бирига халал бермайди. Қайтага, назарий билимларга эга эканим қўл келади.

Батафсил

@daryo_live Ochish/sharhlash

2021-07-06 05:37:14 Ривожланган давлатларда китобларга ҚҚС 0% дейилибди, мен яна қўшимча қиламан, Малайзияда фуқароларнинг китоб хариди учун ишлатган пули солиқдан озод қилинади. Яъни, йил охирида солиқ декларацияси тўлдириб, йил давомида сотиб олган китобларингиз суммасини киритасиз ва давлат сиздан олинган солиқдан китобларга сарфлаган суммангизни чиқариб ташлайди ва банк рақамингизга қайтариб ташлаб беради.

Anvar Nazrulloh

@MubashshirAhmad Ochish/sharhlash

2021-06-05 18:47:16 ​Айб кимда?

Бир киши хотини олдингидай эшитмаётганини пайқаб қолди. Бундан ташвишга тушди, балки қулоғига махсус эшитиш ускунаси тақиши керакдир деган ўй ҳам ўтди бошидан. Шундай мулоҳазалар билан дўхтир ҳузурига йўл олди. Ҳар ҳолда мутахассис билан маслаҳатлашган яхши-да.

Унинг арзини тинглаган шифокор бир синов усулини ўргатди:

– Хотинингиздан қирқ қадам нарида турасиз, одатий суҳбатдагидай товушда гапириб кўрасиз. Агар эшитмаса, масофани ўттиз қадамга қисқартирасиз. Яна бўлмаса, йигирма қадам. Хуллас, сизни эшитгунча яқинлашаверасиз.

У бу тажрибани ўша кун оқшомдаёқ қўллашга киришди. Хотини ошхонада куймаланиб юрганини кўргач, қирқ одим нарига борди-да:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз? – деди.

Жавоб йўқ. Одам масофани ўттиз қадамга қисқартириб, саволини қайтарди:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Яна жавоб йўқ. Энди йигирма метр масофада туриб сўради:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Наҳотки! Яна жавоб бўлмади-ку!

Эр ошхона эшиги яқинига келди-да, сўровини тағин такрорлади:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Тавба-тавба! “Нима бало, аёлимнинг қулоғи том битганми?!” деб ўйлади у. Бу сафар хотинига жудаям яқин келди:

– Онажониси, бугун кечки овқатга нима пиширяпсиз?

Ва ниҳоят шу гал аёли жавоб берди:

– Дадажониси, бешинчи марта қайтаряпман: ош дамлаяпман, ош.

Биз кўпинча муаммони қаршимиздаги кишилардан ахтарамиз. Балки айб ўзимиздадир. Буни эса хаёлимизга ҳам келтирмаймиз. Оқил одамнинг энг устун жиҳатлардан бири бошқаларнинг эмас, ўзининг нуқсонлари ҳақида мушоҳада юритиши ва уларни тўғрилашидир.

@oriftolib Ochish/sharhlash

2021-05-30 16:14:27 Бу воқеа Канадада бўлмаган...

Шу кунларда ижтимоий тармоқлар ва телеграмнинг ўзбек сегментида “Бу воқеа Канадада бўлган...” сарлавҳали пост кенг тарқалди.

Постда киборларга хос кийинган, юзи ташвишли қария сурати жойлаштирилиб, бу одам муҳтожлик ортидан нон ўғирлагани, судья унга 10 доллар жарима солгани ва уни ўзи тўлагани, судда йиғилганлар ҳам чолга пул йиғиб бергани, воқеа Канадада бўлгани (эътибор берилса отахоннинг чап кўксида Канада эмас, АҚШ-Аргентина байроғи акс этган) тўғрисидаги ибратли ривоят акс этган.

Ушбу “реал воқеа” интернетдаги “сариқ матбуот”, яъни катта аудиторияга эга маиший-кўнгилочар, диний-маърифий каналлар, саҳифа ва гуруҳлардан тортиб — айрим давлат идоралари, кўзга кўринган депутатларимизнинг расмий манбаларида ҳам эълон қилинди.

Халқимизда ажойиб нақл бор: “Ялтираган ҳар нарса — олтин бўлавермайди”. Айниқса, ижтимоий тармоқларда ўтирганда буни ёддан чиқармаслик керак. Юқоридаги ривоят “қаҳрамони”, яъни сиз суратда кўриб турган ушбу қария ҳам аслида оч қолганидан нон ўғирлаган фақир-бечора эмас, аксинча катта миқдордаги пуллар эвазига наркотик воситалар контрабандаси билан шуғулланган ашаддий жиноятчи — жон ўғриси...
2011 йилда Детройт (АҚШ) полицияси 87 ёшли Лео Шарп бошқарувидаги шубҳали пикапни тўхтатади. Текширувлар натижасида мошинада 200 фунт оғирликдаги (1 фунт - 0,45359237 кг) кокаин моддаси яширилгани аниқланади. Кейин маълум бўлишича, “отахон” бу иш билан йиллар мобайнида шуғулланган, “меҳнат фаолияти” давомида жами 1 минг 250 кг. кокаин ташиган ва бунинг учун 1 млн. доллардан кўпроқ бойлик орттирган.

Лео Шарпнинг ёши ва уруш қатнашчиси эканлиги эътиборга олиниб, унга 14 йил ўрнига — уч йиллик қамоқ жазоси тайинланади. (АҚШда 2018 йилда суратга олинган “Наркокурьер” фильмида айнан Шарпнинг ҳаёти тасвирланган).

Аслида, ижтимоий тармоқларда Лео Шарп сурати фонида вирус каби тарқалаётган постда одамийлик, адолатли жамият ғоялари илгари сурилган. Суратдан, қариянинг мазлум қиёфасидан шунчаки пост таъсирчанлигини ошириш мақсадида фойдаланилган.
Бироқ, ҳозирги медиа майдонида битта аччиқ ҳақиқат бор: бир қарашда безарар кўринган ва ҳисларингизга мўлжаллаб йўналтирилган аксарият ахборотлар замирида манфаат ётади.
Яъни, ҳозирги ахборот асрида рост билан ёлғонни ажратишни ўрганмасак, эртага афандининг: “Ҳов анови ерда ёнғоқлар сочилиб ётибди” деган биргина лофига ишониб, иштонини қўлтиқлаб югурадиган лақма болалардан фарқимиз қолмайди.
Бу эса жуда хавфли.

Пост тугади

Юқоридаги фактчекинг тадқиқотини журналист Дилшод Нуриллоҳнинг фейсбук саҳифасида кўриб, аввал ўзим фактчекингни фактчекинг қилиб кўрдим. Чиндан ҳам googl.га Лео Шарп деб қидирув берсангиз, дунёдаги энг кекса наркоташувчи деб ушбу сурат чиқиб келяпти. "Судья қарияга нон ўғирлагани учун 10 долларга жарима солди" деган мазмундаги хабарлар эса 2020 йилнинг бошларидан бошлаб шубҳали кликбейт сарлавҳалар ортидан кун кўрувчи сайтлар ва айрим ижтимоий тармоқ саҳифалари орқали тарқала бошланган, бирор ишончли манбада бу хабарнинг/воқеанинг тасдиғини учратмадим.

Афсуски, интернет ўзбек сегментида фейк аллақачон минглаб марта улашилиб, кенг аудиторияларга тарқалиб бўлгани ҳолда, Дилшод Нуриллоҳнинг юқоридаги пости уч кунда бор-йўғи 20 танинг нари-берисида реакция олибди, мен шу сабабли ҳам ушбу постни каналимда улашишга қарор қилдим.

Қайсидир буюк айтганидек, "Ҳақиқат иштонини кийгунича, ёлғон ярим дунёни айланиб чиқади". Лекин биз асли адолат, ҳақиқат учун курашар эканмиз, воситаларимиз ҳам ниятларимиз қадар тоза, ўзимиз эса ҳушёр бўлишимиз керак. Фейклар орқали одамларнинг ҳисларига тез таъсир қилиш осон бўлса-да, улар бир кун (майли кичикроқ аудиторияда бўлсин) ёлғонлиги ошкор бўлгач, буюк ғояларнинг обрўсини туширади, тоза ниятларга доғ бўлади.

Ҳар қандай хабарни катта аудиторияларга тарқатишда жиддий фактчекинг зарур!

@shahnozxon Ochish/sharhlash

2021-05-23 11:26:39 ​Эгаси йўқ муаммо: имлодаги чалкашликларга ечим керак

Ўзбек тилининг асосий имло қоидалари тасдиқлангач, 1995 йили мактаблар учун қўлланма сифатида имло луғати нашр этилди. Кейинчалик 2013 йили 85 000 дан ортиқ сўзни ўз ичига олган ва ҳозирча ўзбек лотин алифбосидаги энг қамровли имло луғати босмадан чиқди. Икки луғатдаги бир неча ўнлаб сўзлар имлосида фарқ бор. Шу сабабли фойдаланувчилар орасида турли тушунмовчилик ва чалкашликлар пайдо бўлган. 2013 йилги луғат чоп этилганига ҳам саккиз йил бўляпти. Лекин қайси луғатга асосланиш кераклиги ҳақида ҳалигача аниқ кўрсатма йўқ. Хўш, бу масалани ким ҳал қилиб беради? Давлат тилини ривожлантириш департаментими, ЎзРФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институтими ёки Алишер Навоий номидаги ўзбек тили ва адабиёти университетими?

Бугун асосан иккита луғатга: 1995 йили “Oʻqituvchi” ва 2013 йили “Akademnashr” нашриётида чоп этилган луғатларга кўп мурожаат қилинади. Бироқ бу икки луғатда бир-бирини рад қиладиган ўринлар бор.

Жумладан, 1995 йилги луғатга sentabr, oktabr шаклида киритилган сўзлар 2013 йилги луғатдан sentyabr, oktyabr кўринишида ўрин олган.

Хўш, бу икки луғатдан қайси биридан фойдаланиш керак? Қуйида икки луғатда турлича ёзилган сўзлардан баъзилари билан танишиш мумкин:

1995 йилги луғатга кўра ёзилиши

Aluminiy
Brilyant
Budjet
Dirijor
Dujina
Duym
Glukoza
Kastrul
Kastum
Lustra
Miniatura
Parashut
Regulator
Rejissor
Verstka

2013 йилги луғатга кўра ёзилиши

Alyuminiy
Brilliant
Byudjet
Dirijyor
Dyujina
Dyuym
Glyukoza
Kastryul
Kostyum
Lyustra
Miniatyura
Parashyut
Regulyator
Rejissyor
Vyorstka

Айни дамда Миллий ўқув дастури бўйича дарсликлар янгитдан ишланяпти. Бу жараёнда қайси бир луғатдан фойдаланиш масаласи кўндаланг турибди. Шу пайтгача чиққан аксарият дарсликлар 1995 йилги луғатга асосланган. Ўқитувчилар ўн йиллар давомида ўқувчиларга сўзларни sentabr, oktabr, budjet, miniatura, drijor шаклида ёзишни ўргатиб келган. Аммо 1995 йилги луғатдан давомли фойдаланиш ўзини оқламайди. Чунки унда сўз кам. Оддий natyurmort, kompyuter каби сўзлар киритилмаган. Ҳолбуки, ҳозир бу тушунчалар билан ўқувчилар биринчи синфдаёқ танишяпти.

Нашрга тайёрланилаётган дарсликларда кўп сўзли ва нисбатан кейинги нашр бўлгани учун 2013 йилги луғатга асосланиляпти. Бироқ ҳали китоблар чоп этилмасиданоқ муаллифлар, тақризчилар, экспертлар ва амалиётчи ўқитувчилар ўртасида имло масаласида тушунмовчиликлар келиб чиқяпти. Уларга-ку бир амаллаб тушунтирса бўлади. Лекин эртага ўн мингдан ортиқ мактабда дарс бераётган бир неча ўн минглаб ўқитувчиларга, олдин сўзни бошқа шаклда ёзиб ўрганган ўқувчиларга қандай изоҳ бериш мумкин?

2013 йилги луғат чиққанига саккиз йил бўляпти. Ҳозирча энг катта, қамровли луғат – шу. Қайси луғатга асосланиш масаласи нега ҳалигача узил-кесил ҳал этилмаган, деган ҳақли савол туғилади. Саволнинг жавоби ҳозирча йўқ...

Ечимини кутаётган савол шу: дарслик ва қўлланмаларда қайси луғатдан фойдаланиш керак? Имло принципидаги чалкашликларда (xilmaxillik, ketma-ketlik каби) қандай йўл тутиш зарур?

Тил масаласига масъул ташкилотлардан бу борада расмий жавоб кутамиз.

Тўлиқ ўқиш

@oriftolib Ochish/sharhlash

2021-05-10 06:00:21 ​​“Asaxiy Books” лойиҳасини китоб бозорида янги қон бўламиз деб бошлагандик. Шу кунгача лойиҳага икки миллиард сўмдан ортиқ харажат қилдик. Икки йилдан бери Asaxiy Uz интернет-дўконидан келган даромадимиз шу лойихага кетади. Пул етмаган жойда қарз олиб бўлсада, китоб чиқардик. Қайсидир маънода ўзбек китоб бозорида ўзгаришлар қилолдик.

Бошиданоқ лойиҳани муаллифлик ҳуқуқини хурмат қилган ҳолатда қонуний тарзда ташкиллаштиришга ҳаракат қилдик.

Китобхонларимизда илк маротаба «1984», “Элжернонга аталган гуллар», “Стив Жобс”, «Ибтидо» каби китобларни ўқиш имконияти пайдо бўлди.

Лекин, афсуски Ўзбекистонда муаллифлик ҳуқуқи билан боғлиқ муаммолар бизни ҳам безовта қилмасдан қолмаяпти. Шу вақтгача бир нечта телеграм ва YouTube каналлари китобларимизни ноқонуний тарзда электрон ёки аудио шаклида тарқатиб келишди. Ҳар сафар улар билан боғланиб, яхши муомала билан вазиятни тушунтиришга ҳаракат қилдик. Баъзида тушунишди, баъзида йўқ.

Яқинда бўлса Уолтер Айзексон томонидан ёзилган “Стив Жобс” китобимизни контрафакт қилиб тарқатилаётганлиги ҳақида хабарлар етиб келди. Ҳаракатларимиз билан котрафактлардан бирини топдик. Бу пичоқнинг суякка келиб тақалиши эди. Ушбу ҳолатдан сўнг дўстим Баҳодир Аҳмедов билан бу масалада жиддий иш бошладик. Чунки бошқачасига муаммони ечиб бўлмас эди. Шу мақсадда биз Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлигига даво аризаси киритдик.

Аризага қуйидаги ҳужжатларни тақдим этдик.

1. АҚШлик муаллиф Уолтер Айзексондан ўзбек тилига таржима қилиш учун сотиб олинган китобнинг муаллифлик ҳуқуқи тўғрисидаги шартнома

2. Китоб таржимони билан қилинган шартнома

3. «Ниҳол» нашриёти билан қилинган шартнома

Бугун Интеллектуал мулк агентлигидан ишни Бош прокуратура ҳузуридаги Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш департаментига ўтказилганлиги ҳақида хат олдик. Умид қиламизки, департамент ишни охиригача олиб боради ва бизнинг қонуний ҳуқуқларимизни ҳимоя қилади.

Ушбу маълумот Республиканинг йирик ОАВларига ҳам жўнатилди. Биз курашимизни давом эттирамиз. Хоҳ электрон, хоҳ аудио, хоҳ китоб шаклида бўлсин, биз ўз ҳуқуқларимизни ҳимоя қиламиз.

Якунда шуни айтиб ўтишим керакки, биз бир дона китобнинг бозорга тайёр бўлиб чиқиши учун бир неча юз миллионлаб харажат қиламиз. Ҳар бир китоб бу ўнлаб инсонларнинг бир неча ойлик, баъзида йиллик ҳам меҳнатидир. Ушбу китоблар контрафакт қилиб сиз нафақат бизнинг ҳаққимизга хиёнат қиласиз, балки келажакда чиқиши мумкин бўлган бошқа китобларни ҳам ўлдирасиз. Бировнинг қонуний ҳаққига хиёнат қилиш на дунёвий томондан, на диний томондан тўғри эмас. Сиз менинг ва жамоамнинг ҳаққига хиёнат қилдингиз, бизнинг мулкни ўғирладингиз, қиёматда қўлим ёқангизда бўлади.

Бу масалада биз курашни энди бошладик, лекин ҳеч қачон тўхтатмаймиз.


ОАВ, блогер ва ноширларимизни Ўзбекистонда китобхонлик келажаги учун ушбу мавзуда фаол бўлишларини сўраб қолган бўлардим.


@allaevuzb Ochish/sharhlash

2021-05-09 16:21:11 Янги очилган бир каналга кўзим тушиб қолди. Хаваскор(лар) томонидан очилгани турган гап, ўзбек тилида тўғри бўлган сўзларни хато дея маълумот беришяпти. Аксинча, муҳокама гуруҳида тўғри фикр билдирганларга эса битта эски имло луғатидан сурат ташлашяпти.

Юқоридаги скриншотда қуйидаги сўзлар хато дейилган, ҳолбуки бундай эмас:

qaynona; (qayn-ona — мантиқан ўйласа ҳам, исталган луғатдан текширса ҳам — тўғри)
alyuminiy; (sentyabr, oktyabr сингари баҳсли. Аслида инглизлар ҳам, руслар ҳам, биз ҳам шундай талаффуз қиламиз)

Муайян тилнинг тўғри ва хато жиҳатларини ҳеч қачон (!) битта имло луғати ёки қарор билан тасдиқланган китоб белгилаб бермайди. Изоҳли, морфем, имло, синтаксис ва бошқа кўплаб луғатлардан текшириб; бадиий, илмий, расмий адабиётларни яхшилаб қараб чиқиш лозим.

Ҳар доим ҳам сизга ўргатишганини қилаверманг, ўзингиз ҳам изланинг, таққосланг, хулоса чиқаринг. Бунақа нопрофессионал псевдосаводлиларни эса кузатишни мутлақо тавсия қилмайман.

@kometauz Ochish/sharhlash

2021-04-26 17:15:00 Рамазон

Қишлоқ Рамазонни кутади ойлаб,
Бу ой бутун олам ҳайратда қолар:
Улкан дуоларни кўнглига жойлаб
Рамазон айтади митти болалар.

Бўйлари баланд-паст – туришар қатор,
Юзлари бўжалоқ, юраклари оқ.
Жўр бўлиб энг эзгу қўшиқни айтар,
Кўзлари қоп-қора, тилаклари оқ.

Ёмон назарлардан асраб, яшириб
Умид олиб келар эшигингизга.
Ўзидай қоракўз, ўзидай ширин
Ўғиллар тилайди бешигингизга.

Сиз ҳам улашасиз топган-тутганни,
Мириқиб-мириқиб яйрайди улар.
Сезмай ҳам қоласиз дард кетганини
Кўнглингиз ювганда тиниқ кулгулар.

Асли, эҳсон қилар болалар сизга,
Аямай сочади бахт даракларин.
Бир ҳовуч туршагу қанд-қурсингизга
Алишиб кетади пок тилакларин.

Ориф Толиб

2011

@oriftolib Ochish/sharhlash

2021-04-23 09:51:35 Шоир

Аркадий Аверченко,
Россия

...Чой ичишдан ҳам, таксига чиқишдан ҳам қўрқдим, учраган одамдан яшириниб-яшириниб, пиёдалаб офисга етиб келдим. Шошганим учун кўринишимдан бир таҳририятнинг бошлиғига эмас, ҳозиргина жиннихонадан қочган дайдига ўхшаб қолгандим, кира солишим билан қўлимга илинган қоғозга ёза бошладим:

– Ариза (нуқта). Бош муҳаррирлик вазифасидан озод қилинай, ёлвораман, ҳайдаб юборинглар мени…

Рус тилидан
Раҳмат Бобожон
таржимаси

Тўлиқ ўқиш

@saviyauz Ochish/sharhlash