N.E.G.A

2021-01-04 17:30:40 Bir qancha vaqt oldin "Agar chaqaloq Gitlerni o'ldirish imkoni bo'lganida, siz bu ishni qilarmidingiz?" degan sorovnoma kanalga joylanganida, koʻpchilik "Yo'q" javobini tanlagan edi. O'ldirilgan bobo paradoksini hisobga olsak, ular juda toʻgʻri qaror qabul qilishgan.
Tabriklayman siz bekordan-bekorga bir begunoh bolakayni qotili bo'lishdan o'zingizni asrab qoldingiz). Qanday qilib deysizmi?

Agar siz o'tmishga qaytib, Gitlerni II jahon urushi boshlanmasidan oldin o'ldirganingizda: 85 mln odam tirik qolardi → ular yana bundanda ko'proq nasl qoldirishardi → dunyo Adolf Gitler haqida hech narsa eshitmasdi → tarix kitoblarga uning nomi yozilmasdi → siz hech qachon Adolf Gitler kim ekanligini bilmas edingiz → vaqt mashinasi qurilganida esa, o'tmishga qaytib Adolf ismli qandaydir nemis bolakayini yo'q qilish fikri sizda hech qachon uygʻonmasdi. Unda kim kelajakdan kelib Gitlerni o'ldirgan? Paradoks? Paradoks!

Gitler paradoksi ko'pincha o'ldirilgan bobo paradoksiga yana bir misol sifatida keladi.

Qiziqarli ilm-fan
@nega_unday Ochish/sharhlash

2021-01-04 11:10:39 ​Oʻldirilgan bobo paradoksi

Faraz qiling, siz vaqt mashinasi yasadingiz va o'tmishga sayohat qilib, hali uylanmagan biologik bobongizni ataylab yoki bexosdan oʻldirdingiz. Shunda nima sodir bo'ladi?
Bobongiz otangizni dunyoga keltirmagani uchun siz ham borliq tarixidan oʻchib ketasizmi?
Hop, siz hech qachon tug'ilmadingiz deylik, unda bobongizni kim o'ldirgan? Paradoks!

Oʻldirilgan bobo paradoksi o'tmishga sayohatning eng chalkash muammolaridan sanaladi. Bu paradoks faqat ajdodlarimizni yoki o'zimizning yoshroq variantimizni o'ldirishda kuzatilmaydi. Oʻtmishga sayohatning har bir harakati yangi paradoksni keltirib chiqaradi. Kapalak effektini (ya'ni, hatto kichik o'zgarishlar ham kelajakda aql bovar qilmas farqni yuzaga keltirishi mumkinligini) yodga oling. O'tmishni hech qanaqasiga o'zgartirib bo'lmaslik, aynan shu paradoks orqali tushuntiriladi.

Oʻldirilgan bobo paradoksini yechish uchun quyidagi asosiy farazlar taqdim etilgan:

1) oʻtmishni hech qanaqasiga o'zgartirib bo'lmaydi. Ya'ni, shu kungacha kimdir nimadir qilgan boʻlsa, u aynan o'sha vaqtda, o'sha ishni qilishi kerak edi. Agar siz hozir mavjud boʻlsangiz, demak siz umringiz davomida hech qachon o'tmishga qaytib bobongizni oʻldirmaysiz. Bunga hech qachon imkoniyatingiz bo'lmaydi, qo'lingiz bormaydi, yoki nimadir halaqit beradi. Mabodo, bir kun kelib, kimdir vaqt mashinasi yasab, o'tmishni o'zgartirsa ham, demak har doim shunday bo'lishi kerak edi. O'sha vaqtda kimdir kelajakdan kelib, voqealarga aralashishi talab qilingan. Filmlar: Vaqt mashinasi (2002-yil), Interstellar, TeneT (2020-yil).

2) O'tmishga sayohat aslida parallel olamga sayohat. Ya'ni siz o'tmishga qaytib yosh bobongizni o'ldirsangiz, buni sizga va tarixingizga hech qanday taʼsiri bo'lmaydi. Chunki, qotillik boshqa olamda amalga oshirilgan, siz oldirgan odam sizning biologik bobongiz emas, u shunchaki bobongizni boshqa olamdagi qiyofadoshi. Bu nazariyada ham siz alida o'z o'tmishingizni o'zgartira olmaysiz. Faqatgina parallel olamni hosil qilish mumkin, ammo sizning (original) olamingizda baribir hech narsa o'zgarmaydi. Filmlar: Qasoskorlar: Intiho (2019-yil)

Xullas, har qancha urinmang haqiqatda siz o'tmishni o'zgartira olmaysiz. Siz faqat kelajakni o'zgartirishingiz mumkin. Bu ishni esa faqat hozir qilish mumkin. Ammo, xohlaysizmi yo'qmi, ayni vaqt siz shundoq ham kelajakni o'zgartirish bilan mashg'ulsiz. ¯\_(ツ)_/¯

Qiziqarli ilm-fan faqat
@nega_unday Ochish/sharhlash

2021-01-02 16:24:46 #psevdofakt

Rasmga berilgan naqadar ibratli va ta'sirli ta'rif. Ammo, afsuski bu haqiqat emas.

Aslida suratdagi bo'rilar Kanadada yashovchi, bizonlarni o'vlaydigan bo'rilar bo'lib, o'zidan ancha katta o'ljaga hujum qilganliklari uchun shunday katta to'da hosil qilishadi. Ularning suratdagi joylashuvida aslida hech qanday oldindan belgilab olingan tartib mavjud emas. Qor kechib yurish oson boʻlishi uchungina ular izma-iz yurishadi. Eng boshidagilar esa orqadagilarga yo'l ochib ketishligi kerak. Tabiiyki, eng katta kuch yoqotadiganlar ham aynan ular bo'lishadi. Qari va nimjonlar bu vazifaga shunchaki bardosh berisholmasdi.
Eng so'ngida ketayotgan bo'ri ham nima sababdan ortda qolib ketgani nomaʼlum (balki, hojatga borib kelgandir ). Ammo u to'da sardori emasligi aniq.

Ma'lumot uchun, bo'rilarda to'da sardori urgʻochi bo'ladi. Bo'rilarda haqiqatdan ham to'da juda yaxshi shakllanadi. Ular butun umrga juft hosil qilishadi va topilgan yegulikni qarilar va bola bo'rilar bilan bo'lishishadi.

@nega_unday Ochish/sharhlash

2020-12-31 08:59:11 ​Nega yangi yil aynan 1-yanvarda keladi?

Yangi yil bayrami insonlar azaldan nishonlab kelgan eng qadimiy bayramlardan bo'lgan. Faqat barcha xalqlarda bu bayram turli sanalarda nishonlangan va asosan mavsumiy tabiat hodisalariga bogʻliq boʻlgan ( bahorgi tengkunlik, bahorning boshlanishi, kuzgi tengkunlik, Nil daryosining suvi kamayishi va hk.)

1-yanvar sanasida yangi yilni nishonlashni esa birinchi marta Yuliy Sezar joriy qilgan. Bu hodisa m.a 46 yilda ( ya'ni paygʻambar Iso Masih tugʻilishidan naq 46 yil oldin ) ro'y bergan! Sezar buyrugʻi asosida yaratilgan yangi taqvimda, yil aynan shu kundan boshlanar edi. Lekin, nega aynan shu sana tanlangan?

Rim qonunlari boʻyicha 1-yanvardan boshlab, yangi saylangan konsullar(deputatlar) ishga kirishishlari mumkin edi. Yuliy Sezar ham aynan shu sanani yil boshi deb tanlagan.

Keyinchalik o'rta asrlarda Yuliy taqvimi butun Yevropa boʻylab ommalashib ketadi. Shuningdek bu urf Rossiya Imperiyasini ham chetlab o'tmadi. 1699-yilda imperator Pyotr I yangi yilni 1-yanvar sanasida nishonlashga buyruq beradi.
Bu esa keyinchalik Turkiston oʻlkasidagi xalqlar orasida ham yangi yilni bahorda emas, 1- yanvar sanasida nishonlanishiga olib kelgan.

Har kuni bundanda hayratlanarli ma'lumotlar faqat
https://t.me/nega_unday Ochish/sharhlash

2020-12-19 19:37:22 Meteorid, meteor va meteorit orasidagi farq haqida qisqacha.

Meteorid — koinotda uchib yuruvchi, diametri 1 (ba'zi manbaalarda 10-30) metrdan katta boʻlmagan tosh yoki metall bo'lagi. Asosan asteroid yoki kometalardan ajralib chiqqan mayda boʻlaklardan hosil boʻladi.

Meteor — "Uchar yulduz", ba'zan bolid deb ham nomlanadi. Yerga qulayotgan meteoridning atmosferada qoldirgan yorqin izi.

Meteorit — Yer (yoki boshqa sayyoralar) sirtiga kelib urilgan samoviy jism. (Aynan meteorid bo'lishi shart emas, sirtga urilgan asteroid va kometalarga ham shu so'z qo'llaniladi)

Nutqda va yozuvda asosan meteoriD va meteoriT so'zlari adashtirib yuborladi. Ammo, aslida ular orasida yetarlicha farq bor.

Qiziqarli ilm-fan faqat
@nega_unday Ochish/sharhlash

2020-12-08 20:04:30 ​Qadimgi odamlar o'rtacha 20-30 yil umr ko'rishgani rostmi? Yaqin-yaqin vaqtlargacha, aniqrogʻi sanoat inqilobi boshlanguniga qadar, dunyo aholisining o'rtacha hayot davomiyligi 33 yosh bo'lgan. AMMO, bu yerda "o'rtacha hayot davomiyligi" atamasini, voyaga… Ochish/sharhlash

2020-12-08 19:30:10 ​Qadimgi odamlar o'rtacha 20-30 yil umr ko'rishgani rostmi?

Yaqin-yaqin vaqtlargacha, aniqrogʻi sanoat inqilobi boshlanguniga qadar, dunyo aholisining o'rtacha hayot davomiyligi 33 yosh bo'lgan. AMMO, bu yerda "o'rtacha hayot davomiyligi" atamasini, voyaga yetgan kishining o'rta hisobda necha yil umr ko'rishi bilan adashtirmaslik kerak. Birinchisi, oddiy demografik statistika bo'lsa, ikkinchisi insonning biologik tur sifatidagi haqiqiy biologik xususiyati. Insoniyat tarixining asosiy qismi davomida o'rtacha hayot davomiyligi 20-30 yosh bo'lgan bo'lsada, deyarli barcha zamonlarda odamlarning 60-70 yil umr kechirishi normal holat boʻlgan. 35 yoshdagi o'lim o'sha davrlarda ham erta vafot sanalgan. Tarixiy shaxslar hayotiga e'tibor bersangiz, juda yosh vafot etgan shaxslarni har doim ham uchratavermaysiz.

Unda nima uchun qadimda o'rtacha hayot davomiyligi (O'HD) juda past bo'lgan?
Asosiy sabab chaqaloqlar o'limi keng tarqalgan boʻlganida. O'HDni hisoblash uchun aholi orasidagi barcha vafot etganlarning yoshini qo'shib, yig'indini vafot etganlar soniga bo'lish kerak. Bu yerda 60 yoshda o'lgan ham 1 yoshda o'lgan ham birgalikda hisoblanadi. Masalan: (65 + 65 + 65 + 1) / 4 = 49. Ko'rib turganingizdek 4 ta odamdan 3 tasi 65 yoshida olamdan oʻtganiga qaramasdan, bir dona chaqaloqning o'limi bu statistikani 49 yoshgacha tushirib qo'ymoqda. Xuddi shunday holat ajdodlarimiz bilan ham ro'y bergan. Ilm-fan va tibbiyot rivojlangani sari chaqaloqlar o'limi kamayib, dunyo aholisining o'rtacha hayot davomiyligi hozir 72.6 yoshgacha ko'tarilgan.

" Odamlarning hayot sharoiti yaxshilanib, ular endi 30 yil emas 60-70 yil umr ko'rayapti " degan fikr xato sanaladi. Voyaga yetgan odamning biologik tur sifatidagi umr uzunligi ko'tarildimi degan savolga esa turlicha qarashlar bor. Ammo, katta ehtimol bilan nisbatan yaxshi yashash sharoitlari odamzot umrini hali +40 yil darajada uzaytirib berganicha yo'q.

Statistika ba'zida aldoqchi bo'ladi unga ko'p ham ishonavermang!

Qiziqarli ilm-fan faqat
@nega_unday Ochish/sharhlash

2020-12-03 19:13:02 ​Nega atmosferaga katta tezlikda kirib kelayotgan meteoridlar va kosmik kemalar qizib ketadi?

Tipik, ammo notoʻgʻri javob: Albatta, havoning qarshiligi sababli, ishqalanish yuqori bo'lganidan

Haqiqiy javob: Aeorodinamik qizish. Yanada aniqroq qiladigan bo'lsak, adibatik qizish hodisasi sababli.

Ha, havo molekulalari va qulayotgan jism orasidagi ishqalanish rostdan ham haroratning oshishiga olib kelishi mumkin. Ammo, raketa va meteoridlarning qizil cho'g' kabi qizib ketishlariga asosiy sababchi adibatik qizish jarayoni hisoblanadi.
Gap shundaki, biror jism o'ta yuqori tezliklarda harakatlanayotganda, uning qarshisidagi havo qatlami jismni "aylanib o'tishga" ulgurmay qolib, siqilib boraveradi.
Natijada, jism oldida yuqori bosimga ega, zichlashgan havo qatlami, ya'ni zarba to'lqini hosil boʻladi. Albatta barcha gazlar kabi havo ham siqilganida qizishni boshlaydi (Xuddi shu jarayonni ichki yonuv dvigatellarida ham ko'rish mumkin). Issiqlik havo orqali kosmik kema yoki meteoridga ham o'tadi va ularni ham qizdirib yuboradi.

Qayd etish joizki, aeorodinamik qizish hodisasi o'ta yuqori tezliklarda uchadigan samolyotlar, va shu tezliklarda harakatlana oladigan har qanday jismlarda kuzatilishi mumkin.

Qiziqarli ilm-fan faqat
@nega_unday Ochish/sharhlash

2020-11-17 20:43:41 Asalari qanotlari tanasiga nisbatan juda kichik bo'lgani uchun, ular aerodinamika qonunlariga koʻra aslida yerdan ko'tarila olishlari kerak emas edi degan gap ham aslida xato. Olimlar hasharotlar parvozini batafsil o'rganib chiqishgan va bunda hech qanday g'ayritabiiy yoki fizikaga zid boʻlgan hodisalar yo'q ekanligi aancha oldin aniqlanib boʻlingan. Bu notoʻgʻri farazlar esa 20-asr 30-yillarida, bir entomologning xatosi sababli tarqalib ketgan. Keyinchalik olimning o'zi ham xatosini tan olgan.
Bu va avvalgi safsatalarni keng ommaga tarqalishida 2007-yilgi Bee Movie (Ari filmi) multfilmining o'rni albatta beqiyos

Har bir eshitgan faktingizga ishonavermanglar. Ayniqsa ularni gapiradigan va ayollar bilan yuradigan arilar gapirib turgan boʻlsa!

Qiziqarli ilm-fan faqat
@nega_unday Ochish/sharhlash

2020-11-16 21:38:49 ​Savol: "Agar asalarilar qirilib ketsa, 4-yildan keyin insoniyat ham qirilib ketadi" degan gap rostmi?

Javob: Ha, lekin YO'Q.

Ha: bizga qiyin boʻladi.
Ammo: Katta ehtimol bilan insoniyat qirilib ketishga yaqin ham kelmaydi.
Va, shuni yaxshilab bilib qo'yingki, bu gapni aslo Albert Eynshteyn aytmagan.

Ha, asosan asalarilar koʻplab gullaydigan mevali (odatda ikki pallali) o'simliklarni changlatadi.
Ammo, aridan boshqa koʻplab hasharotlar ham gullarni changlatishi mumkin. Yana masalan, Amerika qit'alariga arilar yevropaliklar tomonidan olib kelingan. Ungacha faqat o'sha yerlarda o'sgan, kartoshka, pomidor, kakao kabi gulli mevalar bemalol boshqa hasharotlar tomonidan changlanib, yashnab kelavergan-ku.
Buning ustiga, insoniyatning asosiy ozuqa ratsioniga kiradigan don ekinlari, xususan bug'doy va sholiga hasharotlar deyarli kerak ham emas. Ular faqat shamol orqali ham juda yaxshi changlanaveradi.

Ha, arilarning qirilib ketishi ko'plab mahsulotlarning qimmatlashib ketishiga olib kelishi mumkin. Masalan, tabiiy paxtadan kiyim kechaklar, deyarli barcha mevalar, shundoq ham qimmat boʻlgan sevimli kofeimiz va h.k.
Ammo, hozir ekinlar inson qo'li mehnati bilan ham ancha yaxshi changlatilmoqda. (Uzoqqa bormaymiz, issiqxonlarni eslang!) Keyinchalik, arilarni o'rnini bosadigan, mitti, changlatuvchi dronlar ham ishlab chiqilmoqda. Xullas, barchaga sevimli va kerakli madaniy oʻsimliklarni oʻstirish qimmatroqga tushsa ham, ularni butunlay yoqolib ketishiga yoʻl qoʻyilmaydi. Xullas, har doimgidek bir amallab ketsak bo'ladi.

Albatta, bu post bilan "heh, arilarni bizga keragi ham yo'q " demoqchi emasman. Bir turning yoqolib ketishi bu albatta falokat. Mening asosiy maqsadim, odamlarni har doim qabul qilgan ma'lumotini haqiqatga qanchalik yaqin ekanligini tekshirishga undash.

P. S
Iltimos, Eynshteynni ham tinch qo'ying!!!

Qiziqarli ilm-fan faqat
@nega_unday Ochish/sharhlash