16 йилдан буён Марказий Осиё халқлари вакиллари билан мулоқот | Ватанпарвармас
16 йилдан буён Марказий Осиё халқлари вакиллари билан мулоқот қиламан, шунингдек, уларнинг ўзаро мулоқотини кузатаман. Жуда яқин ва айни пайтда жуда узоқ, доим тил топишишга ҳаракат қиладиган, аммо арзимас масалаларда жанжаллашиб қоладиган бу одамлар бир-бирини яхши кўрадиган, аммо келиша олмайдиган оила аъзоларига ўхшайди. Бу ҳолатнинг сабабларини тушунишга интилиб, Марказий Осиё халқларининг тилини, тарихини, маданиятини ўргандим. Натижада юқоридаги муаммонинг илдизи ўзликларнинг турлича экани, ҳар бир миллат ўз оламини бошқача методлар ёрдамида англашидадир, деган хулосага келдим.
Ўзбек миллатчилиги борми, йўқми деган мавзуда гаплашганимизда, Абашин шундай деганди: "Ўзбек миллатчилиги, албатта, бор, фақат у этник миллатчилик эмас". Дарҳақиқат, ўзбек миллатчилиги жадидлар ишлаб чиққан Туркистон миллий лойиҳасининг қисқартирилган кўринишидир. Ўзбекистонни бежиз Кичик Туркистон дейишмаган. Ўзбек миллатчилиги этник ўзликка, қабилаларга, тилга, ирқий кўринишга, этник номларга, ўтмишдаги этник вазиятга эътибор қилмайди, шунингдек, қўшнилар билан қардошлик ва келажакда бирлашиш мақсадини илгари суради. Албатта, индивидуал даражада ўзбеклар орасида ҳам миллатчиликни ҳар хил тушунадиган одамлар кўп, аммо мен асосий, кенг қабул қилинган нарратив ҳақида сўз юритяпман.
Жадидларнинг фуқароликка ва ҳудудийликка асосланган миллий лойиҳасига бориб тақаладиган ўзбек миллатчилиги фаоллари шунинг учун ҳам нега қўшнилар улардан бу қадар нафратланишини, доим ҳудудига даъво қилишини, ўзбек миллатининг мавжудлигини шубҳа остига олишини тушуна олмайди. Чунки қозоқларда, қирғизларда, қорақалпоқларда, тожикларда этник миллатчилик нарративлари устун. Қозоқ ёки қирғиз бўлишингиз учун маълум уруққа бориб тақалишингиз керак; тожик ҳисобланиш учун ирқингиз, тилингиз мос бўлиши керак. Бундай миллатчиликлар фаоллари ўтмишга мурожаат этиб, миллий ҳудудлари янада кенгроқ бўлгани, баъзи тарихий шахслар аслида уларга тегишли бўлгани ҳақида хулосалар қилади, бундай ёндашув эса муқаррар миллатлараро низо, ўзликлар тўқнашувини келтириб чиқаради. Аммо этник миллатчилик вакиллари бу низога уларнинг миллий картинани англаш методлари сабаб бўлаётганини тушуна олмайди.
Қозоқ пабликларида ўзбеклар сунъий миллат экани, Қорақалпоғистон ва Тошкент аслида Қозоғистонга тегишли экани бемалол муҳокама қилинади (уларга оз сонли қорақалпоқ фойдаланувчилари ҳам қўшилиб туради); бу гапларни ёзадиган зиёлилар ёки фаоллар ўзларини миллатчи ёки ўзбекофоб деб ҳисобламайди, бундай айблов эшитса, жуда ҳайратланади, чунки тўғри, асосли гап айтяпман деб ҳисоблайди. Шунчаки ўзбек ва қозоқ миллатчиси бир-бирининг эътирозларини, аргументларини, ёндашувларини тушуна олмайди.
Умуман, қозоқ медиаси, зиёлилари, фаоллари ўзини Ўзбекистон билан қиёслашни, Ўзбекистонни муҳокама қилишни жуда яхши кўради. Бундай муҳокамалар, оз бўлса-да, тожик пабликларида ҳам учраб туради, аммо уларнинг риторикаси, аргументлари бошқачароқ. Қолаверса, тожик миллатчилигининг иккинчи юзи ҳам бор: помир этник миллатчилигига қарши баҳсда тожик миллатчилигининг аргументлари ва англаш методлари ўзбек миллатчилигиникига ўхшаб қолади. Қирғиз ресурсларида эса бу каби масалалар деярли кўтарилмайди – Марказий Осиёнинг ягона демократиясида жиддийроқ муҳокама мавзулари кўп, микромиллатчилик, секинлик билан бўлса-да, енгиб ўтилмоқда.
@AsanovEldar
