2022-02-21 17:49:16
ИСЛОМИЙ & АРАБИЙ
Замонавий илм-фанда «ислом» ёки «исломий» сўзлари «цивилизация», «адабиёт» ва ҳоказо сўзлар билан уйғунлашувини камдан-кам ҳолларда учратасиз. Кўпчилик олимлар ва муаллифлар бу ғалатиликни бартараф эта бошлаган бўлсада, кўпчилик ислом ўрта асрлари маданий мероси ҳақида гап кетганда «араб адабиёти» ва «араб тамаддуни» каби атамалардан фойдаланишни маъқул кўради. Уларнинг аргументи ислом илм ва фалсафа, шеър ва тиббиёт билан машғул бўлмаган. Уларнинг таъкидлашича, дунёвий араб тили ва маданияти бу каби туфха хил соҳалардаги кашфиётлар ва янгиликларни тарғиб қилишга хизмат қилган. Тўғри, умумий ҳукмрон тил араб тили бўлган ўша кезларда. Аммо фақат шуни сабаб қилиб бундай қилиш тўғри бўлмайди. Ушбу илмий бойликни «араб» маданияти деб аташ араб бўлмаганлар эришган кўплаб улкан ютуқларни инкор қилиш билан тенгдир, аслида. Ибн Сино Ўзбекистонлик - ватандошимиз эди. Ал-Розий ва ал-Ғаззолий форс эди. Салоҳиддин курд эди. Сайфуддин Қутуз мамлук туркларидан эди.
Минг йил давомида ҳокимият Умавийлардан Аббосийларга, Фотимийларга Салжуқийларга, Курдларга, Мамлукларга ўтиб келаверди. Бу хилма-хил, турли миллатга мансуб одамларни бир-бирига боғлаб турган нарса уларнинг араб тилини тил сифатида умумий қўллашлари эмас, балки Пайғамбар алайҳиссаломнинг эътиқодни афзал билиб, унга амал қилганларида эди. Дарҳақиқат, араб тилини халқаро тилга айлантирган Қуръон ва Исломнинг бошқа маданиятларга нисбатан бағрикенглиги, бошқа барча нарсалардан кўра, «Ҳикматлар уйи»нинг дунё юзини кўришига имкон берди.
Олимлар ва бошқа ёзувчилар «исломий»ни ақл, рационаллик билан боғлиқ бўлган ҳар қандай нарсадан ажратиб олиб, юнон фалсафасида биринчи бўлган ҳам, уни ўрганган ҳам ва ундан қандай фойдаланиш кераклиги ҳақида мунозара қилганлар ҳам мусулмонлар эканлигини яшириб келишди.
Мусулмонларнинг маданий ютуқларини уларнинг эътиқодидан айириб юбориш кулгили бир контекстсизлаштиришдир, бу худди Микеланжелонинг фрескалари Ватиканда бўлганини эътиборсиз қолдиришга ўхшайди. Бу ҳақиқат Ричард Старкнинг динлар орасида фақат насронийлик «рационал изланишлар» ни рағбатлантиради, деган ғояни илгари сурган «Ақлнинг ғалабаси» каби асарларига қарама қарши қўйилади.
Тарихий маълумотларга назар ташлайдиган ҳар бир киши араб ва форсларнинг исломнинг тарқалишида ақл ва онгни фаоллаштирувчи восита бўлишганини пайқаш мумкин. Ислом ўзининг ўрта аср христианлигига ёт бўлган жисмоний ва руҳий дунёни амалий қадрлаши билан табиатга ижодий эътибор қаратди.
Бизнинг бугунги вазифамиз эса Исломнинг худди шундай қадриятларини уйғотиб, буларни ўз хатти ҳаракатларимиз, амалимизда татбиқ этишдан иборатдир.
Манба
T.me/MubashshirAhmad
12.7K views14:49