Afsuski, Rossiya imperiyasining yurtimizga bosqini davrida Qo‘ | MA'RIFAT DARSI | МАЪРИФАТ ДАРСИ

Afsuski, Rossiya imperiyasining yurtimizga bosqini davrida Qo‘qon, Toshkent, Xiva va Buxoro shaharlaridagi masjid-u madrasalar ayovsiz talanib, ulardagi, shuningdek, mahalliy ziyolilarning shaxsiy kolleksiyalaridagi minglab noyob tarixiy hujjatlar, qo‘lyozmalar, kitob va boshqa osori atiqalar Rossiya muzeylariga olib ketilgan. Jumladan, General-gubernator Fon Kaufman farmoniga asosan Samarqand istilosidan so‘ng qo‘lga kiritilgan xalifa Usmon Qur’oni sharqshunos A.L.Kun tashabbusi bilan Peterburg ommaviy kutubxonasiga jo‘natiladi.

Buxoro amirligida Abdumalik To‘ra qo‘zg‘olonni bostirish davomida rus harbiy ekspeditsiyasi Shahrisabz va Kitob beklaridan 97 ta noyob qadimiy qo‘lyozmani olib ketgan. Xivada xon kutubxonasidan 300 ga yaqin qo‘lyozma-kitoblar musodara qilingan. Xonlikning tanga pul zarb qiladigan 200 nusxa qolipi, bir qancha muhr, xonning taxti, 172 nusxa mo‘g‘ullar davri tangalari, qo‘ng‘irotlar sulolalariga oid tangalardan 3 nusxadan, ko‘plab etnografik buyumlarni to‘plab imperiya poytaxtiga jo‘natilgan. Xiva xonligidan talangan qimmatbaho buyumlarning katta qismi Rossiya Ermitaji, Etnografiya muzeylariga topshirilgan.

O‘tgan asrning 20-yillariga kelib, O‘zbekistonda turli ixtisosdagi ekspozitsiyalarga ega bo‘lgan muzeylar tashkil etila boshladi. 1918-yil Knyaz Romanov saroyida uning musodara qilingan kolleksiyasi asosida badiiy muzey, hozirgi O‘zbekiston davlat san’at muzeyi, 1921-yili Eski shahar muzeyi, 1925-yili O‘rta Osiyo byurosi partiya tarixi instituti qoshidagi inqilob muzeyi va 1926-yil O‘zbekiston eski shahar muzeyi tashkil qilindi. Sovet mafkurachilari ushbu muzeylar orqali aholi ongiga «shaklan milliy, mazmunan sotsialistik» g‘oyalarni singdirishni maqsad qilgan. Muzeylar yurtimizning asl tarixini emas, mustabid tuzum mafkurasiga xizmat qiladigan sun’iy tarixni aks ettirgan edi. Birgina maqolada bu mavzuni batafsil yoritish mushkul. Shuning uchun endi istiqlol davriga to‘xtalamiz.

MUSTAQILLIK YILLARIDA
Istiqlol yillarida respublika poytaxti, viloyat va tuman markazlarida tarixiy yo‘nalishdagi qator yangi muzeylar tashkil etildi, eskilari ta’mirlandi, muzeylarning ilmiy konsepsiyasi milliy g‘oya asosida qayta tuzilib, ekspozitsiyalari tubdan yangilandi.

1996-yilda Sohibqiron Amir Temur tavalludining 660 yilligi munosabati bilan tashkil etilgan Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Termiz arxeologiya muzeyi, Qatag‘on qurbonlari xotirasi muzeyi, Hazrati Imom majmuasidagi ixcham kitoblar muzeyi xalqimizning milliy o‘zligini anglashi, milliy g‘ururini tiklashi va ma’naviyatini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.

Ayniqsa, so‘nggi yillarda Qoraqalpog‘iston Respublikasi poytaxti Nukus shahrida va viloyat markazlarida barpo etilgan Qatag‘on qurbonlari xotirasi muzeyining filiallari, 2020-yilda poytaxtimizda Ikkinchi jahon urushida fashizm ustidan qozonilgan G‘alabaning 75 yilligi arafasida foydalanishga topshirilgan G‘alaba majmuasidagi «Shonsharaf» muzeyi yurtimiz tarixining hali to‘liq o‘rganilmagan sahifalarini arxiv hujjatlari, noyob eksponatlar va zamonaviy ko‘rgazma vositalari orqali to‘laqonli yoritib berganligi bilan tashrif buyuruvchilarning qiziqishlariga sabab bo‘lmoqda.

Darhaqiqat, muzeylar moziydan so‘zlaydi. Zero, O‘zbekiston muzeylari o‘zining fondi, noyob eksponatlari bo‘yicha dunyoning aksariyat muzeylaridan aslo qolishmaydi.

Elbek NORMO‘MINOV,
IIV muzeyi boshlig‘i, mayor.

Телеграмда ўқинг / Telegramda o'qing

Ворд шаклида ўқинг / Word shaklida o'qing

ПДФ шаклида ўқинг / PDF shaklida o'qing

Кирилл алифбосида ўқинг / Kirill alifbosida  o'qing

Рус тилида ўқинг / Читать по русски

2024 йил барча мавзулар /  2024 yil barcha mavzular