..Кауфман ҳазратлари манави ипирисқиларга қатъият қанақа бўлиш | Ислом тарихи | تاريخ الاسلام

..Кауфман ҳазратлари манави ипирисқиларга қатъият қанақа бўлишини кўрсатиш мақсадида бутун шаҳарни жазолаш, ҳеч кимга шафқат қилмаслик ҳақида буйруқ берибди.

Жазоловчи қўшин сафида бўлган битта аскар менга қуйидагиларни гапириб берди:

«Бир қанча аскар билан битта ҳовлига бостириб кирдик. Ҳеч ким йўқ. Айвонда битта кекса кампир аскарларга “омон, омон” деб ёлворарди. Бу “шафқат қилинглар” дегани шекилли. Қарасак унинг ёнидаги кўрпача тагида нимадир қимирлаяпти. Кампир қурмағур 16 ёшли неварасини яширмоқчи бўлган экан. Албатта уни тортиб чиқариб, пешонасидан дарча очдик. Бувисини ҳам ортидан жўнатдик, албатта!”

Аскарлар дўконларни ҳам роса талон-тарож қилишибди. Баъзилари ёввойиларнинг дўконларидан олинган ранг-баранг чопонларни кийволиб томоша кўрсатишди. Роса томоша бўлди, бунақа мириқиб кулмагандим яқин орада.

Этнография учун қимматли нарсаларни ҳам бу аскарларнинг қўлидан арзимас чақага сотиб олиш мумкин эди. Эссиз, ёнғин пайтида жуда кўп ҳунармандчилик буюмлари, ёғочдан ишланган ўймакорлик намуналари ҳам ёниб кетибди. Роса ичим ачишди.

Назаров, саккиз кунлик қаршилик ва етказилган зарар учун ёввойи шаҳарликлардан аёвсиз ўч олди. Улар орасидан Шердор мадрасаси минораларидан чиқиб, аскарларимизни роса ўққа тутган ифлослар ҳам бор эди. Бу лаънатилар шунақа мерган экан-ку, қанча мард йигитларимизни ҳалок қилишди.

“Ярамасларнинг кўпини мадрасанинг ичида қириб ташладим!” дея мақтанди Назаров. Шу масжидда битта мулла билан танишиб қолгандим. Гарчи у ҳам бошқалар қатори бизга ўқ отганидан шубҳалансам-да, негадир унга ачингандек бўлдим. Шу мадрасани тўпга тутган аскарлардан биридан сўрадим:

-Ичкарида одам кўпмиди?

-Йўқ, унча кўпмасди, лекин кўпини қўлдан чиқардик, суваракдек қочишди ўзиям.

“Балки чол ўлмай қолгандир” деб ўйладим ўзимча.

-Фақат битта қари мулла худди мушукдек минора тепасига қочиб чиқди, - деди аскар.

-Хўш, хўш?

-Орқасига найза тираб, минорадан итарвордик, тушган жойида жон берди.

-Оббо...

Ниҳоят шаҳар аҳлидан боплаб ўч олган Кауфман ҳазратлари қўрғонимизга ташриф буюрди. Офицерлар қуршовидаги муҳтарам Константин Петрович папирос чекканча, шоҳона курсида савлат тўкиб ўтирар ва бепарволик билан бир гапни қайтаради:

“Буларни отиш керак, отиш керак, отиш керак!... ”

В.В.Верешагин, «Русская старина» журнали, Санкт-Петербург, 1888, № 9.

Рустам Иқбол