Тунги мутолаа: Ҳурматли телеграм каналимиз обуначилари ва азиз | ELTUZ

Тунги мутолаа: Ҳурматли телеграм каналимиз обуначилари ва азиз меҳмонлар! Элтуз почтасига келган, ўзбекистонлик таҳлилчи томонидан битилган қуйидаги мақолани рус тилидан сиз учун ўгирдик. Уни, муаллиф розилигида жузъий таҳрир ва қўшимчалар билан чоп қиляпмиз. Номини очиқлай олмайдиганимиз муаллифга минннатдорчилигимизни билдирамиз.

Ўтган бир ҳафтада Шавкат Мирзиёев ўз президентлигининг энг йирик кадрлар ўзгаришини амалга оширди; Президент Администрациясига янги раҳбар тайинлади. Бу аслида, Мириёевнинг нафақат президентлиги, балки ундан олдинги 13 йилдаги бош вазирлигининг ҳам кадрлар масаласидаги энг йирик қароридир. Мирзиёев ҳокимиятга келиши баробарида қарор топган ва амалда бўлган ҳокимият вертикали ўзгариш арафасида. Албатта, бу вертикал тепасида, ҳамиша Мирзиёевнинг ўзи турган. Аммо Ўзбекистондаги сиёсий тизимда ҳақиқий қудрат қаерда эканини тушуниб олиш осон иш эмас. Сабаби, бир томондан,ташқаридан қараганда барча демократик, хусусан, Ғарб давлатларидаги сингари формал ҳокимият институтлари – президент, бош вазир, парламент ва суд тизими ҳамда улар ўртасида бўлиниш мавжуд. Аммо бу қоғозда, холос. Амалда худди Россиядаги сингари, гипер-президентлик тузуми ва тузумда марказий ролни Президент Администрацияси ўйнайди. Баъзан президент тимсолида, баъзан эса, президентсиз. Қарорларни қачон президент, қачон Администрация қабул қилганини билиш қийин. Бу қарорлар ҳамма вақт ҳам, айтайлик, собиқ компартия сиёсий бюроси қароридан фарқли, коллектив ва кўпчиликнинг қарори бўлмайди. Аммо қандай қабул қилинганидан қатъи назар, бу қарор Президент иродаси дея тақдим этилади. Тақдим этилмаган тақдирда ҳам, пастдагилар буни шундай қабул қилади.
Шундай қилиб, бу тизимда:
Қонун амалда ижроия ҳокимиятини тийиб турмайди;
Парламент президент иродасини бажарадиган ҳайбаракаллачилардан иборат;
Вазирлар Маҳкамаси эса, сиёсатни шакллантирадиган эмас, балки уни ижро этадиган тузилмадир.
Энди Президент Администрациясининг функцияларига қаранг:
Администрация президентнинг барча ваколатларини амалга оширади;
Қонунлар ва қарорларни тақдим этади;
Ҳукумат тузилмалари билан мувофиқлаштиради.
Аммо бу ҳали ҳаммаси эмас. Қолаверса, энг муҳими эмас.
Администрация, худди совет давридаги Компартия сиёсий бюроси сингари, амалда давлат ва партия (иқтидор) бошқарувини қўлида жамлаган:
Бир томондан, формал хавфсизлик хизматлари ва куч тизимлари мавжуд. Айни пайтда Администрацияда уларнинг фаолиятини мувофиқлаштирувчи маслаҳатчи–куратор ўтиради.
Бир томондан, ҳукумат таркибида фан, соғлиқ, таълим, ижтимоий ҳимоя сингари формал вазирликлар бор. Иккинчи томондан, уларнинг ҳаммасини ўзига бўйсундирган куратор бор ва у ҳам Администрацияда ўтиради. (Жорий куратор Жаҳонгир Ортиқхўжаевнинг қудаси, собиқ КГБ зобити Абдужаббор Абдувоҳитов. Элтуз келаётган кунларда у ҳақда қўшимча материаллар эълон қилишни режалаган)
Ташқи сиёсат ҳам шундай – бир томонда вазир, иккинчи тарафда ташқи сиёсатга масъул маслаҳатчи. Ва бу куратор-маслаҳатчиларнинг ҳаммаси амалда парламент, ҳукумат ва парламентнинг ҳар икки палатаси (икки палата нима кераклиги алоҳида масала) дан ЮҚОРИ туради.
Бундан ташқари, Администрация, турли-туман молия-саноат гуруҳлари билан Президент ва ҳукумат ўртасидаги воситачи ролини ҳам бажаради.
Ва келдик, энг муҳимига:
Президент Администрацияси раҳбари Президентнинг, эски давлатчилик тили билан айтганда, ЭШИК ОҒАСИдир (русча аслиятда – “привратник”).
1. Президент Администрацияси раҳбари президентга кирадиган ахборотларнинг АСОСИЙ МАНБАИдир.
2. Президентнинг ОВОЗИдир (Матбуот котиби тимсолида)
Истаймизми, истамаймизми, Ўзбекистонда қарор топган тизим шу. Ва бу тизим – ЁПИҚ.