Economix

2022-08-27 22:19:21 Inson baʼzan o‘z dunyosi, his-tuyg‘ulari, og‘riqlari bilan yolg‘iz qolishga juda-juda muhtoj. Ochish/sharhlash

2022-08-26 08:59:13 Ancha oldin taʼlimdagi tengsizlik toʻgʻrisida bir maqola yozgan edim. Oldi-qochdi emas, aniq faktlar va ilmiy dalillarga asoslangan. Taʼlimga beeʼtibor boʻlmasangiz, oʻqib chiqishni tavsiya qilaman.

https://www.gazeta.uz/oz/2022/01/25/education/ Ochish/sharhlash

2022-08-26 08:38:28 Taʼlimdagi tengsizlik

UNICEF maʼlumotlariga koʻra, 2021 yilda oliy taʼlim muassasalariga hujjat topshirgan abituriyentlarning 35% qismi Toshkent shahri hissasiga toʻgʻri kelgan. Ayni paytda, oʻqishga qabul qilingan abituriyentlarning qariyb 30% qismini — har uchtadan bittasini toshkentlik yoshlar tashkil etadi. Maʼlumot uchun, 18-19 yoshdagi (oliy taʼlim yoshidagi) aholi guruhining 6% dan kamroq qismi Toshkent shahrida istiqomat qiladi.

P.S. Albatta, oʻqishga topshirganlar orasida 19 yoshdan yuqori aholi guruhi ham hisobga olingan.

@economix4all Ochish/sharhlash

2022-08-19 20:33:00 Eng kamida 40 yil orqadamiz(mi?)

Bir qator tadqiqotlarga koʻra, 1980-yillarda butun dunyo boʻylab davlat oliy taʼlim muassasalarining faoliyatidan noroziliklar avjiga chiqqan. Ularning amalda samarasizligi, byurokratiya, yomon moliyaviy koʻrsatkichlar, tashqi muhit oʻzgarishlariga nisbatan moslashuvchanlikning yetishmasligi aksariyat davlatlar hukumatlarini oliy taʼlimning davlat sektorida bozor tamoyillarini tadbiq etishga undagan.

Natijada, hukumatlar:
Oliy taʼlimni davlat tomonidan moliyalashtirish hajmini qisqartira boshlaganlar;
Taʼlim muassasalaridan moliyaviy mustaqillikni talab qila boshlaganlar;
Taʼlim xizmatlari bozoriga xorijiy va xususiy universitetlarning kirib kelishiga imkon berish orqali raqobatni qoʼllab-quvvatlaganlar;
Oliy taʼlimda keng koʻlamli islohotlarni amalga oshira boshlaganlar.

@economix4all Ochish/sharhlash

2022-08-15 21:18:08 Insoniyat o‘lmas san’at obidalarini yaratdi, ammo o‘z qavmiga daxldor kimsalarning har birini loaqal nonga to‘yg‘azishga qurbi yetmadi.

"Uch og‘ayni", Erix Mariya Remark

P.S. Remarkni yoqtiradiganlar bormi?..

@economix4all Ochish/sharhlash

2022-08-09 17:44:21 Iqtisodchi Botir Qobilov og‘riqli mavzuda juda o‘rinli gaplarni yozibdilar:

Mening fikrimcha, ko’p jamiyatlarda qizlarga yoshligidan raqobatlashish hislatlarini emas balki bo‘ysunishni o‘rgatadilar, shaxmat esa bu raqobat va raqibni yengish musobaqasi. Bundan tashqari, afsuski qizlar yoshligidan o‘g‘il bolalarga nisbatan uncha rag‘batlantirilmaydilar, qo‘llab-quvvatlanmaydilar. Oilada ham jamiyatda ham. “Baribir erga tegib ketadi, uning ta’limi, rivojlanishi uchun kuch, vaqt, sarmoya o‘zini oqlamaydi, o‘g‘il bolaga sarmoya esa o‘zini oqlaydi, u bizning boquvchimiz axir,” deydiganlar kam emas. Jamiyatdagi muvozanat shunga olib kelgan-da. Natijada qizlarimizdagi iste’dodlar kashf qilinmay qolib ketaveradi, rivojlanmaydi. Ilm-fanda, ta’limda shunday kashf qilinmay qolib ketgan qizlarimiz qancha… O‘g‘il bolalarda esa shaxmatga kirib kelish osonroq va tabiiyroq. Yana bir faktor bu aylanma tsikl, ba’zi erkaklar ayollarni shaxmatda, siyosatda, fizikada va hkz. kuchsizroq deb o‘ylagani tufayli paydo bo‘lgan zaharli munosabat ayollarni o‘sha shaxmatdan, ilm-fandan, siyosatdan haydab chiqaradi, jarayonda ishtirok etishiga to‘siqlarni yaratadi.

@economix4all Ochish/sharhlash

2022-08-08 09:17:21 Taʼlimdagi korrupsiya (2/2)

Umuman, korrupsiya, ayniqsa, taʼlimdagi korrupsiya bu millatni, davlatni kelajagiga xiyonat bilan teng.

Taʼlimni korrupsiyadan tozalash uchun, birinchi navbatda, sifatli taʼlim qamrovini kengaytirish, hammaga bir xil “dostup”ni taʼminlash, taʼlim xizmatlarini koʻrsatish infratuzilmasi va sifati oʻrtasida hududiy va boshqa turdagi tafovutlarni keskin kamaytirish, yoʻqotish kerak. Shunda balki ota-onalar burnini tagidagi maktabda sinfga yetarli bola yigʻilmaganiga qaramasdan, nechidir kilometrdagi maktabdagi sinfga bolasini qirqinchi-elliginchi qilib qabul qilinglar, deb sargʻayib yurmasmidi.

Taʼlimda kadrlar salohiyatini jiddiy oshirish, attestatsiya va malaka oshirish jarayonlarining talab darajasida va shaffofligini taʼminlash kerak. Bundan tashqari, oʻqituvchiga xizmat vazifasiga kirmaydigan ortiqcha yuklamalarni kamaytirish kerak. Oʻqituvchining salohiyati yuqori boʻlsa, oʻz ustida muntazam ishlasa, yaxshi taʼlim beradi; oʻquvchi bogʻchadan boshlab toʻgʻri yoʻnaltirilsa va keyingi bosqichlardayam yaxshi oʻqituvchilardan saboq olsa, universitetda 3 ham ololmaydigan darajada boʻlmaydi, menimcha. Ana shunda, yaxshi kadr boʻlmagani uchun pul berib ishga kirish, yoki yaxshi oʻzlashtirolmagani uchun pul berib baho olish nisbatan kamayishi mumkindir, ehtimol.

Odamlarda taʼlimga boʻlgan munosabatni, yondashuvni oʻzgartirish kerak. Diplom birlamchi emas, bilim birlamchi ekanini tushunib yetishi kerak. (Bu, qachonki, ikkita-uchta diplomli falonchi migrant yoki kirakash boʻlib yurmasa, oʻshanda oʻzgarar. Ana shuning uchun taʼlim sifatli boʻlishi kerak, uni yaratgan kadrlari bozorda talash boʻladigan darajada.) Ilmning, ilmlilarning jamiyatdagi nufuzini oshirish kerak. Aslida, jamiyatdagi har qanday toqat qilib boʻlmas illatlar zamirida ilmsizlik yotadi.

Tizimni raqamlashtirish, inson omilini kamaytirish ham foyda berishi mumkin, lekin u platformaniyam kimningdir foydasiga ishlamasligiga hech kim kafolat bermaydi. Chunki platformaniyam oxir-oqibat kimdir boshqarishi kerak.

Umuman, ana shu korrupsiyaning ildiziga kuch berib turgan omillar bilan kurashish kerak, deb oʻylayman.

IMHO

@economix4all Ochish/sharhlash

2022-08-08 09:08:03 Ta’limdagi korrupsiya (1/2)

Ta’limni korrupsiyadan tozalash, kamida korrupsiya holatlarini minimallashtirishni ta’limdagi korrupsiya bilan bog‘liq barcha “Nimaga?” degan savollarga javob berishdan boshlash kerak, nazarimda. Darvoqe, taʼlimdagi korrupsiya faqat domla-talaba oldi-berdisidan iborat emas, bu ota-onalar yoki taʼlim muassasasida, aytaylik, qorovullik uchun potensial nomzoddan pora oladigan mudiralardan tortib rektorlargacha boʻlgan butun boshli tizim. Masalan, nimaga ota-onalar bolasini bogʻchaga/maktabga/universitetga kirgazib qoʻyish uchun pora beradi? Nimaga oʻqituvchilar yoki boshqa turdagi kadrlar taʼlim muassasasiga ishga kirish uchun pora beradi? Nimaga taʼlim muassasidagi turli mansabdorlar yoki oʻqituvchilar pora oladi? Qanaqa omillar ularga turtki beryapti?

Eng asosiy ikkita faktorni keltirmoqchiman: birinchidan, tengsizlik kuchli, ikkinchidan, korrupsiya uchun jazo muqarrar (yoki keltirilayotgan zararni kompensatsiya qila oladigan darajada yetarli) emas.

Tengsizlik kuchli: bogʻchada, maktabda, universitetda, har qanday taʼlim muassasasida va hududlararo taʼlimda tengsizlik kuchli. Bu taʼlim muassasasining hamma jihati: taʼlim xizmati sifati, shart-sharoiti, moddiy-texnik bazasi, oʻqitish metodikasi, kadrlar va ilmiy salohiyati va boshqalarni qamrab olgan. Taʼlim muassasalarining ana shu jihatlari oʻrtasidagi tafovut juda katta. Ota-ona, aksariyat hollarda, bolasini yaxshiroq bogʻchada/maktabda/universitetda oʻqishini xohlab, pora beradi, yoki boshqa tarafdan, bolasi kimgadir oʻxshab 5/4/3 ololmagani uchun, qaysidir maʼnoda, uni oʻsha kimdir bilan tenglashtirish maqsadida pora beradi.

Taʼlim muassasalariga ishga joylashishda pora berish bilan ham taxminan shunday: koʻpincha, potensiali aslida oʻsha joyda ishlash uchun yetarli boʻlmagan holda pora berish orqali ishga joylashadi, sababi salohiyati yuqori, kamida yetarli boʻlgan kadrlar har doim ham pora evaziga joylashavermaydi. Bundan tashqari, ayrim oʻqituvchilar yoki boshqa xodimlar oylik daromadi bilan bogʻliq tengsizlikni kompensatsiya qilish uchun pora olishadi.

Ikkinchi omil - jazo muqarrar emas. Shuning uchun mansabdor yoki oʻqituvchilar pora olishdan qoʻrqmaydi va korrupsiya allaqachon tabiiy hol, hatto qadriyat darajasiga chiqib ulgurgan. Baʼzi hollarda esa korrupsiya uchun tayinlangan jazo shunaqangi arzimas boʻladiki, odamlar jazosi shu boʻladigan boʻlsa, korrupsiyaviy jinoyatni qayta takrorlashgayam rozi boʻlaveradi.

@economix4all Ochish/sharhlash

2022-08-07 07:39:42 ​​Yaxshi yashayotgan odam uzoqroq yashagisi keladi

Iqlim o‘zgarishi muammolari kun sayin insoniyat qarshisida (ehtimol) bor bo‘y-basti bilan namoyon bo‘lmoqda. Insoniyat farovonligi uchun qurbon qilingan tabiat ayovsiz qasd olishga bel bog‘lagandek go‘yo.

Yerda tiriklikning ta’minlanishida issiqxona gazlari hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ular Quyoshdan ajralgan yorug‘lik energiyasining issiqlikka aylanishi va Yerdagi harorat bir maromda saqlanib turishiga xizmat qiladi. Ya’ni issiqlikni o‘zida saqlash xususiyati sabab issiqxona gazlari uning koinotga tarqalib ketishi va Yer muzlab qolishining oldini oladi. Bunda eng asosiy rolni karbonat angidrid gazi o‘ynaydi. Inson omili natijasida atmosferaga ajratiladigan karbonat angidrid gazi miqdorining uzluksiz ortib borishi uning kontsentratsiyasi keskin oshishiga, natijada ko‘proq issiqlik ushlab qolinib, Yerda o‘rtacha haroratning ko‘tarilishiga sabab bo‘lmoqda.

2020-yilgi hisob-kitoblarga ko‘ra, 1751-yildan beri insoniyat tomonidan atmosferaga ajratilgan karbonat angidrid gazlari umumiy hajmi 1,5 trillion tonnadan oshadi. Shundan 25% birgina AQSH hissasiga to‘g‘ri keladi - 400 milliard tonna. Keyingi o‘rinda Xitoy - 12,7%. Yevropa Ittifoqining - 28 ta davlatning birgalikdagi - hissasi 22% ga teng.

1800-yillargacha karbonat angidrid gazi ajratishda mutlaq yetakchi dunyodagi ilk sanoatlashgan davlat - Qo‘shma Qirollik edi. Keyingi yuz yillikda jarayonga AQSH hamda Yevropa qo‘shilgan. 1950-yildan ular karbonat angidrid ajratish darajasini pasaytirishga muvaffaq bo‘lishgan, biroq endi estafetani Xitoy, Hindiston, Braziliya kabi rivojlanish yo‘lidagi davlatlar ilib ketgan.

Taassufki, taraqqiy etishni istagan har bir davlat global isishga "o‘z hissasini qo‘shishga" majbur. Sababi, karbonat angidridning ko‘p miqdorda ajratilishi asosan an’anaviy yoqilg‘ilar va sanoatdagi eskirgan texnologiyalar mahsuli bo‘lib, kamroq muammo yaratadigan, nisbatan xavfsiz bo‘lgan qayta tiklanuvchi energiya manbalari hamda zamonaviy texnologiyalarni joriy etish endigina rivojlanayotgan davlatlar uchun qimmatlik qiladi.

Universitetda bir domlamiz rivojlanish yo‘lida havoni zaharlashga "ulkan hissa" qo‘shib, endi tabiatni muhofaza qilish haqida bong urayotganlar haqida shunday degan edilar: "Odam yaxshi yashagani sari uzoqroq yashagisi kelib qoladi". Aynan shunday. Ramziy ma’noda aytilsa, kimdir qayerdadir konditsionerli xonada o‘tirishi uchun, boshqa kimdir qayerdadir issiqda jizg‘anak bo‘lib, qora ter to‘kishga mahkum.

Surat: ourworldindata.org Ochish/sharhlash

2022-08-06 21:05:21 Zamonalar o‘tishi bilan aholi orasidagi savodsizlar miqdori hech qachon o‘zgarmaydi. Shunchaki hozirgi savodsizlar o‘qish bilan yozishni bilishadi.

“O‘zlikni anglash zavqi”, Shavkat Razzoqov

@economix4all Ochish/sharhlash