2022-08-07 07:11:38
Фин мактаблари ҳақида батафсилроқ ёзаман дегандим. Мана ўша пост.
Аввало, бир нарсани эсдан чиқармаслик керак: жаҳонда ўзи яқин-яқингача мактаб таълимида қаттиққўллик ва интизом зарур ҳисобланган. Форма талаб қилинадиган, дарслар ёдлатиладиган инглиз тизими, шунга ўхшаб кетадиган япон-корейс тизими узоқ йиллар давомида энг самарали ҳисобланган. Совет таълим тизимини ҳам биласизлар – у ҳам анчайин ўхшаш принциплар негизига қурилган.
Аммо XX аср охири ва XXI аср бошида мактаб таълимига муносабат ўзгара бошлади. Аввало, мактабнинг миссиясига муносабат ўзгарди. Мактаб чуқур билим беришдан кўра кўпроқ йўналтириши, йўл кўрсатиши, шунингдек, болаларнинг ижтимоийлашувига, яъни жамиятда ўрнини топишига ёрдам бериши керак бўлган институт сифатида кўрила бошланди.
Шунингдек, оғир талаблар болаларнинг психикасига салбий таъсир кўрсатиши мумкинлиги, қатъий интизом эса эркин фикрлаш ва ҳаракатланиш кўникмалари шаклланишига тўсқинлик қилиши айтила бошланди.
Кўпгина давлатларда экспериментал тарзда таълим тизимини қайта қуриш, талабларни енгиллаштириш бошланди, экспериментал синфлар ва мактаблар очилди. Бу борада энг олға кетган Финляндия бўлди – у тезда тажриба босқичидан ўтиб, мактаб таълимини чуқур ислоҳ қилди. Бугун Финляндияда мактаб таълими дунёдаги энг яхшилардан бири ҳисобланади. Фин болалари сайёрадаги энг кўп китоб мутолаа қиладиган мактаб ўқувчилари ҳисобланади; улар табиий фанлар бўйича жаҳонда 2-ўринда, математика бўйича 5-ўринда туради.
Финляндияда аввало мактаблар ўзаро тенг бўлишига эътибор қаратилади. Элита мактаблар, гимназиялар йўқ, барчасига бир хил жиҳоз, бир хил имконият, бир хил пул берилади. Яқин-яқингача ҳар бир бола энг яқин мактабга бориши мажбурий эди. Мактаблар ичида ҳам "ихтисослашган" синфлар очилмайди, очилса ҳам, математика ёки табиий фанлар учун эмас, ижодкор болалар учун очилади. Умуман бир фанни бошқасидан устун қўймасликка ҳаракат қилишади.
Фин мактабларида барча болалар, бойлиги, соғлиғи, имкониятидан қатъи назар, бир хил синфларда ўқийди. Ўқитувчилар ота-оналарнинг касби ва мавқеи ҳақида билиши мумкин эмас.
Дарслар эркин руҳда ўтади. Форма талаб қилинмайди, болалар хонанинг исталган қисмида ўтиради, истаган дарсига қатнайди. Бошланғич синфларда болаларга фан ёдлатишдан кўра ҳаётга тайёрлашга муҳим аҳамият берилади; масалан, уларга биринчи сифнданоқ ҳуқуқлари ўргатилади, масъулият, хайрия каби тушунчалар муҳокама қилинади.
Ҳар бир ўқувчи учун индивидуал режа тузилади. Ҳар бир боланинг қизиқишларига қараб фанлар танланади, шунингдек, ҳар бирига қизиқиши ва имкониятига қараб вазифа берилади. Тўгараклар ва қўшимча дарсларни ўқитувчиларнинг ўзи ихтиёрига кўра бепул ўтиб беради.
Фин мактабларида имтиҳонлар йўқ. Назорат ишларини ўтказиш-ўтказмасликни ўқитувчи ҳал қилади. 7-синфгача баҳо қўйилмайди, уйга вазифалар ҳам берилмайди. Умуман, қизиққан, хоҳлаган ўқийди; ўқишга қизиқмаган болаларни бирор амалий йўналишга ўтказиб юборишади. Умуман, болаларни мустақил бўлишга, ўз ҳаётига оид қарорларни қабул қила олишга ўргатишади.
6-синфгача бошланғич мактаб ҳисобланади, бунда юқорида айтилган қоидалар амал қилади. 7-9-синфларда ўқувчи қизиққан йўналиши бўйича фанларни чуқурроқ ўрганади. Қўшимча 10-синф ҳам бор, унда ўқиш ихтиёрий.
Мактаб якунида ўқувчилардан тест олинади, аммо унинг натижалари ўқувчига ҳам, ўқитувчига ҳам таъсир кўрсатмайди.
Ўқитувчиларга ҳам катта ишонч билдирилади. Уларнинг фаолияти назорат қилинмайди: услубчилар, комиссия ва текширувлар йўқ. Ҳар бир ўқитувчи ўз методикаси бўйича дарс ўтаверади.
Диққатга сазовор яна бир нарса. Мактаб ҳудуди панжара билан ўраб олинмайди, кўп мактаб ҳовлисида ўтилади, ҳаво яхши бўлса албатта.
Бу тизим бизда ишлайди, деган маънода айтмаяпман. Шунчаки таълим беришнинг ҳар хил йўллари бор демоқчиман. Финляндиядаги тизим замонавийлиги ва самарадорлиги билан диққатга сазовор. Ундан кўп нарса ўрганса бўлади.
Эльдар Асанов
Каналга обуна бўлинг
https://t.me/daydi2021
5.2K views04:11
Д
