Юқоридаги мавзуни тугатиб қўйсам. Ўшнинг энг қизиқ, кўпчилик, | Асанов формати
Юқоридаги мавзуни тугатиб қўйсам.
Ўшнинг энг қизиқ, кўпчилик, айни пайтда кўзга кўринмайдиган, том маънода Шрёдингер мушуги бўлмиш этник гуруҳи уйғурлардир. Ўшда уйғурлар ҳам бор, ҳам йўқ; уларни кўп эслашади, лекин деярли учратмайсиз; уйғурларни кўп дейишади, лекин аниқ сонини ҳеч ким билмайди.
Гап шундаки, Ўшда ва унинг атрофида, бутун Фарғона водийсида бўлганидек, аждодлари Қашқардан кўчиб келган, келиб чиқиши уйғур бўлган одамлар кўп. Лекин уларнинг кўпчилиги ўзбеклашиб, яна салмоқли бир қисми қирғизлашиб кетган. Кўчада, ижтимоий муносабатларда улар ўзбек ёки қирғиз тилини ишлатади, ўзбеклар ва қирғизлар ичида яшайди, ўзини ўзбек ёки қирғиз деб билади, лекин гаплашганингизда илдизлари уйғур эканини айтади.
Илгари мен уйғурлар асосан ўзбеклар таркибига қўшилиб кетган деб ҳисоблардим, зеро ўзимнинг қариндошларим асосан уйғурлардир. Охирги йилларда шуни билдимки, қирғизлар ичида ҳам уйғур аслли одамлар кўп экан. Масалан, Ўш чеккасидаги Гулча номли қишлоқда (Олой тумани маркази) яшовчи қирғизлар, қариндошларимнинг айтишича, асосан уйғурлардир. Баъзида битта оила вакилларининг ярми ўзбеклашган, ярми қирғизлашган, лекин қариндошлик муносабатларини сақлаб қолган. Буни ўз оилам мисолида ҳам айтишим мумкин: онам томондан бобомнинг укаси Талас вилоятидаги тоғли айилларга ўрнашиб, қирғиз аёлга уйланиб, қолиб кетган. Унинг болалари ва набиралари ҳозирда ўзини қирғиз деб билади, қирғизча гапиради, қирғиз айилида яшайди, лекин бу тармоққа бошланма берган боболари уйғур эканини яхши билади.
Ўшда, Бишкекда, Тўқмоқда баъзи қирғизлар билан гаплашсангиз, “отам уйғур, бобом уйғур” деб қолишади. Баъзи қирғизларнинг уйғур илдизларини фамилиялари кўрсатади: собиқ омбудсмен Турсунбек Ақун, Қирғизистон ССР лидерлари Турдақун Усубалиев ва Абсамат Масалиевлар, исм-фамилияларидан ҳам маълумки, уйғур илдизларга эга бўлган – “Ақун” (охун), “Абсамат” (Абдусамад) компонентлари уйғур ономастикасига хосдир.
Айтишларича, уйғурларнинг ўзбекка уйлангани/эрга теккани ўзбеклашиб кетган, қирғизга уйлангани/эрга теккани қирғизлашиб кетган. Вазият шу даражага етганки, ҳозирда уйғур тилида гапирувчи, ўзини уйғур ҳисобловчи аҳоли жуда кам қолган. Айниқса 2010 йилги урушдан сўнг кўп уйғурлар ҳам паспортига ўзбек деб ёздириб олганига гувоҳ бўлдим. Қирғизистон жанубида ўзбеклашган, аммо ўзлигини сақлаб қолган кичик гуруҳлар бор эди; гапирилаётган уйғурлардан ташқари, масалан, Савай қишлоғида яшайдиган дўнгонларни, Новқатдаги арабларни айтиш мумкин. 2010 йилдан сўнг бу каби кичик гуруҳларнинг ўзбеклар атрофида бирлашиши кучайди. Буни пайқаган қирғиз миллатчилари қарши тарғибот юритиб, уларни мажбурдан ўзбеклаштирилган озчиликлар деб тақдим этиб, бу йўлда уларга “ёрдам бериш”га ҳаракат қилмоқда.
@AsanovEldar
