Биз янгиликлардан, янги инсонлардан, янгича қарашлардан, янги | Allaev Uz (16 )
Биз янгиликлардан, янги инсонлардан, янгича қарашлардан, янги маҳсулотлардан, янги сўзлардан қўрқамиз ва бу табиий жараён. Кейинчалик адаптация натижасида янгиликлар оддий ҳолатга айланади, кундалик ҳаётимизнинг бир қисмига айланади. Таққослаш учун Совид 19 илк кириб келган куни ва бугунни эсланг. Қайсидир маънода биз коронавирусга ўргандик, унга мослашдик. Ҳозир у ҳақидаги янгиликларни илк кунлардаги каби даҳшатли даражада қабул қилмаяпмиз.
Ҳаётимизга кириб келаётган янгиликлардан бири бу – неологизмлардир. Нима учундир биз тил масаласига келгандан консерватор бўлишга ҳаракат қиламиз, неологизмларни маҳаллийлаштирмоқчи бўламиз. Неологизмлар яъни янги сўзларни ҳам оддий қабул қилиш керак, менимча. Тўғри, бошида қулоққа бироз ғалати эшитилиши мумкин, аммо вақт ўтиб бу сўзлар луғатингизда ишлатиладиган одатий сўзга айланиб кетади.
Тилнинг софлигини неологизмлар бузмайди. Аксинча нотўғри, ўринсиз таржима қилинган атамалар путур етказади. Кўпларга маълум 90 йиллар бошида фаолият юритган Атамашунослик қўмитаси томонидан жуда кўплаб сўзлар ўзбекчалаштирилди, лекин халқ уни истеъмолда қўлламаганлиги учун бу иш ўзини оқламади. Автобусни кўпкурси, радиони овознигор, самолётни тайёра дейиш халққа маъқул келмади.
Бугунги кунда неологизмларнинг муқобил вариантига қарши эмасман, бироқ “ёпишмаган” ёки “емаган” таржимадан кўра асл ҳолати сақланиб қолишини афзал деб биламан. Бундан ташқари ҳозирда кўплаб янги сўзлар фан-техника орқали кириб келмоқда ва бундай сўзларни таржима қилиш жуда мураккаб жараён. Қолаверса, тилимиздаги сўзларнинг аксари арабий-форсий сўзлар бўлгани учун ҳам таржимада айнан ўзбекча сўзлардан фойдаланиш ҳам қийин. Туркий халқлар ичида тилининг софлигига кўп урғру берадиган давлат Туркия ҳисобланади. Аммо турк тилида ҳам етарлича неологизмлар мавжуд, фақат баъзиларини фонетик (товуш) жиҳатдан ўзларига мослаб қабул қилишади. Шундай экан неологизмларни арабча ёки форсчага ўгиргандан кўра тўғридан тўғри қабул қилиб, истеъмолда кенг қўлланимиз маъқул.
Тил ҳам тирик мавжудотга ўхшайди. У ҳам бойиб ва ўсиб бориши, замонга мослашиши жуда муҳим. Ҳатто тилига жуда еҳтиёткор француз халқи ҳам халқаро неологизмларни қабул қилиб, луғатга киритмоқда. Аравани қайта кашф этаман деб халқ учун тушунарсиз расмий тил яратмайлик.
@allaevuzb
