2022-08-20 10:07:03
Рационализм ҳақида мухтасар. Рационализм – бу факт ва тушунчаларни ақл идрок билан ҳиссиётларсиз қабул қилиш дегани. Ҳислар қанчалар чалғитувчи аҳамиятга эга? Кўплаб инсонлар ҳислар қурбонидир, айниқса фанда метод сифати яратилган теорияларни ҳақиқат деб аташ борасида.
Ҳақиқат ўзи асли нима? Ҳақиқат бу фалсафий тушунча бўлиб, объектив, субъектив ва мутлоқ каби даражаларга ажратилган. Объектив ва мутлоқ ҳақиқат мавжудлиги фалсафада ҳамон савол остида ҳисобланади.
Бугунги кунда маълум теорияларни «
мутлоқ ҳақиқат» деб эълон қилишга уринаётганлар аслида фанни фақат ҳиссиёт билан қабул қилаётганлардир.
Фан ҳеч қачон ҳақиқат тушунчаси билан шуғилланмайди (ва бу табиий фанлар борасида).
Мисол келтириб ўтсак. Масалан, эволюцион теория камчиликлар ва ҳали тўла ўрганилмаган организмларга нисбатан гипотетик бўлган қисмларни қўшиш, тўла даражада гувоҳи бўлинмаган жараёнларни олдиндан тахмин қилиш(макроэволюция) ва шу каби ҳолатлар фандаги маълум теорияни ҳақиқат сўзидан йироқлаштиради.
Фан маълум бир жараёнларни ўрганиш мақсадида маълум методларни ишлаб чиқади ва мос келадиган методлар орқали уни ўрганишга уринади. Эволюция айнан шундай методлардан бўлиб, организмларни мураккаб тузилиши ва бир-бирига ўхшашлиги бу теорияни илгари сурилишга олиб келди. Дарвин ҳам шундай қилди ва теорияни оддий кузатиш методи орқали яратди.
Методлар ўзгариши, такомиллашиши ва тўлдирилиши мумкин ва бу табиий жараён. Бунга эътиқодий қараш эса( яъни Scientism), энди фанни маълум маънода ўзгаритиш демакдир. Демакки, бу теорияларни бизга ҳақиқат деб келтираётганлар аслида субъектив ҳиссиётларига асосланганлардир. Мен яхши биламан ким бунақа жумлаларни келтирмоқда ва улар қандай китобларни ўқишган.
Илмий-оммабоп китоблар ўқиган одамлар негадир аксар ҳолларда маълум назарияларга эътиқодий қараш қилишга уста. Аммо илмий-оммабоп китобларни ёзаётганлар фанни оддий одамлар тушуниши учун соддароқ шаклга келтиришади.
Биокимё ва ҳужайра биологияси бизга оддий ҳужайра дарасида ҳали ўрганилмаган анча нарсалар борлигини айтиб ўтади. Масалан:
- Ядроси бор ҳужайралар ва ядроси йўқ ҳужайраларни боғлиқлиги ҳамон гипотеза ҳолида қолган масала (яъни исботланмаган).
- Ҳужайра қобиғининг туб тузилиши ҳамон маълум методлар асосида ўрганилади (Гистология ўқиганлар буни билади). Олдин ҳужайра қобиғи суюқ ва унда оқсиллар сузиб юради, деб қаралган ҳозир эса бошқача.
Биз ривожланяпмиз, фан ҳам тўхтаб қолмади ва ҳали янгиликлар бўлади ва мен эмоционалликка берилмаслик тарафдориман. Фан одамлари ҳеч қачон шошиб ҳулоса қилмаслиги керак. Агар кимдир сизга «
одамлар денгиз суви ичишга мослашади» ёки «
буйраксиз эволюция пайдо бўлади» деса Вангани эсланг.
Рационал сўзини ишлатадиганлар эса доим ҳам рационал эмас.
Элёр Файзулла тайёрлади.Мақоланинг аудио шакли
Muslim Mind –
ақл юритадиганлар учун!
3.2K viewsedited 07:07
H
