2022-01-14 08:30:49
[Переслано из Samandar (chernovik)]
Metallurgiya (yun.
metallurgeo -yerdan qazib chiqaraman) —
rudalardan yoki tarkibida
metall boʻlgan moddalardan metallar ajratib olish va metall qotishmalarga tegishli xossalar
"berish" haqidagi fan; sanoat tarmogʻi. Metalli rudalardan metallarni ajratib olish qadimdan maʼlum. Arxeologik qazishmalarning dalolat berishicha, miloddan avvalgi 7—6-asrlardayoq ajdodlarimiz mis olish sirlarini bilishgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillikda misning qalay bilan qotishmasi — bronza ishlatila boshladi; taxminan shu ming yillik oʻrtalaridan temir eritib olish boshlandi. Bunda rudalarni qoʻrada
1100— 1350° temperaturada bevosita qizdirib qaytarish usuli (eng oddiy usul) da
temir olinardi. Oradan ancha vaqt oʻtib (14-asr oʻrtalaridan) choʻyan (qarang
Domna ishlab chiqarishi), keyinroq (15-asrda) poʻlat olinadigan boʻldi. Poʻlat oʻtga chidamli idish
— tigelda olingan. Oʻrta asrlarda sharqda oʻziga xos tuzilishga ega boʻlgan "
naqsh"li "
sinmas" poʻlat — damashq poʻlati olish sirlarini bilishgan. Undan oʻtkir tigʻli qurollar
(mas, qilich ) yasashgan. M.ga oid maʼlumotlar Abu Rayhon Beruniy asarlarida uchraydi. Keyin birin-ketin bessemer jarayoni, marten (qarang Marten ishlab chiqarishi) va tomas jarayoni qoʻllanila boshladi. M. fan sifatida asosan 18-asr ikkinchi yarmidan rivojlana boshladi.
M.V. Lomonosovaing 1763-yilda yozgan "
Metallurgiyaning boshlangʻich asoslari va ruda ishlar" kitobida M. asoslari yoritilgan. Rus olimi
P. P. Anosov (1799—1851) damashq poʻlatini olishning ilmiy asosini ishlab chiqdi
. D. I. Mendeleyev
ham M. fani taraqqiyotiga katta hissa qoʻshgan.
7 views05:30