Миямиздаги GPS Ўқишдан/ишдан чиқиб, уйингизга кетадиган йў | Read'n'Roll
Миямиздаги GPS
Ўқишдан/ишдан чиқиб, уйингизга кетадиган йўл қаер эканлигини қандай билиб олишингиз ҳақида ҳеч ўйланиб кўрганмисиз? Ёки кечки пайт туриб, чироқлар ўчиқ ҳолда, фақат, айтайлик, ойдан тушиб турган ёруғликда ётоқхонангиздан ошхонага йўлни қандай топиб олишингизни ва ошхонага етганингизда уер айнан ошхона эканлигини қаердан билишингиз ҳақидачи?
Камчилигимиз бундай ноодатий одатий ҳоллар ҳақида бош қотирсак керак. Мен ҳам, масалан, бир профессорнинг маърузасини кўришимдан олдин бу ҳақида ҳеч қачон ўйланмагандим. Имтиҳонларга тайёрланиш жараёнида она/чет тили ўрганишга оид бир неча назарияларни бошқа фанлардан олинган далиллар билан исботлай олиш учун проф. Kanwisher'нинг (Массачусест Технология Институти) инсон мияси тўғрисидаги маърузалар тўпламини кўришни бошладим. Фанга кириш қисмида профессор инсон мияси нақадар ажойиб нарса эканлигини талабаларга ёритиб бериш учун яқин дўсти бн содир бўлган вокеани айтиб беради. Профессорнинг дўсти нормал iq'га эга, ўрта ёшлардан ўтган, ҳеч қандай касалликка мойиллиги йўқ, оддий ҳаёт кечируви эркак киши эди.
Проф ва унинг дўсти кунларнинг бирида бир конференцияга боришади. Конференция узоқ давом этади ва уйга қайтиш учун кеч тушиб колгани сабабли у проф.нинг уйида қолади. Иккаласи анча йиллардан бери таниш эди. Кечки пайт профессор кайсидир хонада иш килади, олдидаги хонада - дўсти. Бирдан дўсти ўтирган хонадан қаттиқ шовқин келади, худди катта бир нима ерга тушгандек. Проф дўстини бир неча марта чақиради, жавоб келмагач, ўша хонага югуриб киради.
Хонага кирса, ерда дўсти ҳушидан кетган ҳолда ётибди ва у дарҳол 911га телефон қилади. Тез ёрдам келиб, дўстини шифохонага олиб кетади. У касалхонада 2 ҳафтача даволаниб чиқади. Чиққандан кейин у одам қайтадан соппа-соғлом одамдек яшайверади, лекин (!) ўзини қаердалигини, қаерга қандай қилиб бориши кераклигини ва ҳкз. кўрсата олмай қолади. Ҳаттоки, уйидан чиқиб, 15 йилдан ортиқ ишлаган ишхонасига бориш учун йўл топа олмай қолади. Бир куни проф ундан уйининг тузилишини чизиб беришини илтимос қилади. У чизган уй 2-3 ёшли болалар чизган уйларга ўхшаб, ҳеч қандай режасиз, қийшиқ чизиқлар йиғиндиси эди, холос.
Сўнгра уни бир неча текширувлардан ўтказишади ва шу аён бўладики, у кишининг миясининг макон учун маъсул бўлган кисмида анча йиллардан бери бир ўсимта ўсаётган бўлади. Ўша ўстимта у қисмни нормал ишлашига тўсқинлик қилаётган бўлади.
Бу маърузани кўрганимдан сўнг макон/йўлларни осонликча аниқлашимизга эътибор беришни бошладим ва Унни Эйкесетнинг Окей, мозг, где я? Как работает наша внутренняя система навигации, зачем нужны номли китобини ўқиб чиқдим.
Китобда 2014 йили нобель мукофоти олган норвегиялик икки олим, Мэй-Бритт и Эдвард Мозерлар, ва уларнинг илмий фаолияти ҳақида ёзилган. Тўғрироғи, Мозерларнинг инсон миясининг гиппокамп номли қисмидаги GPSни қандай қилиб топганликлари ҳақида. Китобда ёзилишича, гиппокамп барча сутэмизувчилар турмуш ҳаётида муҳим аҳамиятга эгалиги ва унинг маконни аниқлай олишимиздаги ўрни жуда катталиги 1970-чи йиллардаёқ аниқланган экан, аммо Мозерлар ва уларнинг ҳамкасби америкалик олим Джон О'Киф гиппокампдаги қайси нейронлар, қай йўсинда бизнинг йўлимизда адашиб қолмаслигимизга ёрдам беришини аниқлашган эканлар.
Китобни ўқишни барчангизга тавсия қиламан, негаки ўзингиз, тўғрирояи миянгиз ҳақингизда бир неча қизиқ нарсалар ўрганиб олишингиз мумкин.
@readnroll
