Professor Vonelk

2023-04-23 14:52:47 Agar siz o‘qilishi ravon, yuksak badiiy saviyali, hazm qilish oson, klassik, realistik, yumorga va erotik sahnalarga boy, inson va muhabbat tarannum etilgan shoh asarni o‘qishni xohlasangiz, unda sizga “Dekameron”ni tavsiya etaman.

Batafsil
https://telegra.ph/Yetti-nafar-xonim-va-uch-navqiron-yigit-tomonidan-on-kun-mobaynida-aytilgan-yuzta-qissani-oz-ichiga-olmish-DEKAMERON-yoinki-SHAH-04-23

@professor_vonelk Ochish/sharhlash

2023-04-19 21:49:48 Nikodim Dizmaning karyerasi.

Polyak yozuvchisi Tadeush Dolenga-Mostovichning (1898–1939) “Muttahamning parvozi” romani shubhasiz, eng sevimli romanlarimdan biri bo‘lib qoladi. O‘zi shunaqa yumorga, satiraga boy romanlarni juda qadrlayman. Siz ehtimol Stendalning “Qizil va qora” romanini yoki Mopassanning “Azizim” romanini o‘qigandirsiz. Agar shunday bo‘lsa, “Qizil va qora” romanidagi Jyulyen Sorel yuqori martabaga kuchli irodasi, mehnati tufayli erishishga intilishini, “Azizim” romanidagi Jorj Dryua esa maqsadiga ig‘vo yo‘li bilan erishishini bilasiz. “Muttahamning parvozi” romanining bosh qahramoni bo‘lgan oddiy muttaham, to‘pori, jizzaki, kaltabin, qashshoq, yalqov Nikodim Dizma esa bunday yuksak martabaga oddiy tasodif tufayli erishadi. Bu qanchalik g‘aroyib hodisadek tuyulsa-da, ammo o‘sha davrdagi burjua illatlarini nazarda tutganda buning hech ajablanadigan joyi yo‘q. “Kunfu panda” multfilmidagi toshbaqa aytmoqchi, tasodiflar tasodifan bo‘lmaydi, Dizmaning ham tezda mansabga chiqishini o‘z mohiyatiga ko‘ra tasodif deb bo‘lmaydi. Buning uchun Dizma o‘sha davr Polsha hukmron doiralaridan minnatdor bo‘lmog‘i lozim. Uni yuqoriga olib chiqqan va “mamlakat xaloskori” deb atagan kishilar o‘shalar edi.

Dizma xuddi Gogol qahramonlari kabi oddiy odam, uning biror ajralib turadigan yaxshi xususiyati ham yo‘q, ko‘rinishi ham unaqa chiroyli emas. Bu muttaham mening sevimli qahramonlarimdan biri bo‘lgan jahon adabiyotining eng mashhur muttahami bo‘lmish “O‘n ikki stul” va “Oltin buzoq” romanlarining bosh qahramoni buyuk mudabbir Ostap Bender kabi gapga chechan ham emas, u kamgap, g‘irt to‘nka odam. Ammo asarni o‘qiyotganingizda Dizmaning og‘zidan chiqadigan o‘sha kalta-kulta gaplaridan juda maroq bilan kulasiz. Dialoglarda qahramonlarning xarakteri zo‘r ochib beriladi – mana men deb turadi.

Dizma oddiy dangasagina emas, u hatto biror tuzukroq narsaga ham intilmaydi. Unga qolsa o‘zi naridan beri mandolinasini chalib yoki bir oz pul yig‘ib, qo‘lini sovuq suvga urmay sudxo‘rlik qilib kun ko‘rsa.

Nikodim martabasi oshgan sari ma’naviy tubanlikka yuz tutib boradi, insoniy qiyofasini yo‘qota boshlaydi, boshida u bu qadar ablah emas edi. “Bu juldurvoqilarning tanobini tortib qo‘yish kerak! – deya qichqiradi u. – Yalangoyoqlarning bir qismi qirilib ketsa hech nima qilmaydi!”.

Asarda shuningdek, bir sergap qari chol obrazi ham bor. U ham muttaham. U zodagon xonadon egasi bo‘lib olgan. Ammo o‘g‘rini qaroqchi urdi degandek, Nikodim uning ham po‘stagini qoqadi, uning yosh zodagon xotinini esa shunchaki “qoqadi”. Darvoqea, asarni 18 yoshdan oshgan kitobxonlarga tavsiya etaman, chunki yozuvchi asarida jirkanch axloqli zodagon ayollarning intim sahnalarini ham tasvirlaydi. Hatto lezbianlikka moyil erkakshoda qiz obrazi ham bor. Dizma o‘shani ham “qo‘ldan o‘tkazadi”. Anavi sergap cholning yosh xotinining ayollik nafosatiga ega, go‘zal muhabbatni his etuvchi ekaniga oldiniga maftun bo‘ldim, lekin uning boylikka, hashamatga, yalqovlarcha hayotga o‘rganib qolishi tufayli, o‘sha muhabbatidan ham shu narsalarni ustun ko‘rishini ko‘rib unga ham achindim, yomon ko‘rdim, Nikodimdek to‘nkani sevishidan ham kulgim qistadi.

Asar qanchalik yumorga boy, ko‘pirtirishlarga ega bo‘lmasin, o‘sha vaqtdagi reallikni ifodalagan. Zotan, bu asar hozir ham dolzarbdir! Dizmani maddohlar ko‘klarga ko‘tarib maqtashadi, ministr bo‘lishi kerak bu odam deyishadi, kuchli odam deb pichirlab qo‘yishadi bir-birlariga, bularni o‘qib kulasiz, xolos.
Telba zodagon Jorj Ponimirskiy roman oxirida “Jamiyat ustunlariga” qarata: “Sizlarning o‘zlaringiz bu maxluqni taxtga chiqarib qo‘ygansiz! Ha, sizlar! Hammangiz miyangizni yeb qo‘yibsizlar” – deya xitob qilishi romanning kuliminatsion nuqtalaridan biridir. Barcha adabiyot muhlislariga g‘oyat zo‘r muvaffaqiyat qozongan ushbu romanni o‘qishni tavsiya etib qolaman.

@professor_vonelk Ochish/sharhlash

2023-04-15 22:17:18 ​Frenk Kaupervud – qat’iyatli timsoh.

Teodor Drayzer bilan uning “Sarmoyador” romani orqali tanishdim. Aslida roman nomini o‘zbekchada “Moliyachi” deyishsa to‘g‘riroq bo‘lur edi. Drayzerni o‘qiyotganimda xuddi avvaldan tanish sevimli yozuvchilarimdan birini o‘qiyotgandek his etdim o‘zimni, demak, ushbu adib oldingi klassik yozuvchilarning uslublarini yaxshi o‘zlashtirgan va aftidan kuchli yozuvchi ekanini har bir satrida namoyon eta olgan.

Asarning bosh qahramoni Frenk Aljernon Kaupervud bolaligidan hech qanday qiyinchilik ko‘rmay, to‘qchilikda katta bo‘lgan. Otasi Henri Uortington Kaupervud mo‘jazgina bank xizmatchisi, keyinchalik bank boshqaruvchisi lavozimigacha ko‘tarilgan. Frenk o‘smirligidanoq oilasi va atrofdagilar ta’siri ostida savdogarlik, birja o‘yinlari haqida tasavvurga ega bo‘lgan edi. Kunlardan bir kuni yosh Frenk akvariumdagi qisqichbaqa kalmarni bir necha kun davomida asta-sekin yeb tugatganini guvohi bo‘ladi. Bu voqea, aytish mumkinki fojea uning xotirasida bir umr qoldi va ko‘p narsani tushunishga imkon beradi: hayotda kuchlilar kuchsizlar hisobiga yashaydi. Lekin haqiqatdan ham shundaymi?

Kommunist bo‘lgan Teodor Drayzer kapitalist ruhiyatiga nazar tashlaydi, tabiatdagi hayot uchun bo‘lgan ayovsiz kurashni tabiat qonuni o‘laroq kapitalizmning ham tabiatga muvofiq ekanligini uqdiruvchi tezisni uning mazkur asari yer bilan yakson qilishga qodir bo‘lganmi? Menimcha, ha. Asar boshdan oyoq kapitalizmga nafrat bilan yo‘g‘rilgani seziladi. Balki shuning uchun ham bo‘lsa kerak, roman burjua tanqidchilarining keskin tanqidlariga uchragan ekan va muallifni “dahshatli mubolag‘a”da ayblashgan. Ammo haqiqatdan ham, barcha axloq qoidalarini, insoniy tuyg‘ularni ham bir chetga surib qo‘yib, tinimsiz boylik jamg‘arishga, o‘z xohishlarini faqat pul bilan cheksiz qondirishga urinuvchi hissiz va xudbin odam sifatiga gavdalantirilgan Frenk alal-oqibat bo‘sh va nursiz umr o‘tkazganini, hayotga bo‘lgan muhabbatini ham yo‘qotib qo‘yganini ko‘rgan kitobxon beixtiyor unga achinadi. Drayzer realist yozuvchi sifatida har bir qahramonlarini dostonlardagi kabi faqat yaxshi yoki faqat yomonga ajratmay, ularning murakkab realistik portretlarini mohirlik bilan chizib beradi.

Masalan, o‘zim Frenkning biznes ishidagi sovuqqonligini, tabiatan qat’iyatli ekanini, irodali ekanini, har qanday vaziyatda ham o‘zini yo‘qotmay doim xotirjamlikni saqlashini yoqtirdim va qoyil qoldim, aftidan mualllif ham uning bu fazilatlariga qoyil qoladi. Frenk o‘ljasini soatlab poylab, miq etmay kutib o‘tirib, so‘ng shiddat bilan hujumga o‘tadigan timsohdek taassurot qoldirdi menda. Asarda birja o‘yinlari, maklerlar, bank ishlari, bankrotlik, aksiyalar kabi terminlar uchraydi, shu narsalar haqida ham kitobxonda yaxshigina tasavvur hosil bo‘ladi.

XIX asrda Amerika hayotidagi korrupsioner siyosatchilar, kapitalistlar, faqat o‘zim bo‘lay deydigan shafqatsiz moliya korchalonlari haqida ishonarli bayon etiladi. Asarda sevgi-muhabbat mavzusi ham esdan chiqmagan: Frenkning chindan sevib qolishi va uylanishi, keyinroq esa boshqa o‘zidan anchagina yosh bo‘lgan qizaloqni sevib qolishi va qiz ham uni chin dildan telbalarcha sevishi juda romantik chiqqan. Frenkni hech narsa qaddini bukolmaydi, faqat bir narsa uni g‘oyat dovdiratib qo‘yib ilk bor xo‘ngrab yig‘lashga majbur qiladi, buni asarni o‘qiganda bilasiz. Darvoqea, Frenkning dushmanlaridan biri bo‘lgan bir korchalonning o‘limi ham diqqatga sazovor: uning xo‘ppa semizligi, faqat harakatsiz yashagani sabab qon-tomir kasalligi tufayli vafot etgani ham kommunist yozuvchining bunday hayot tarziga qarshi ekanini, odam mehnat bilan yashashi kerakligini uqdirgandek bo‘ladi.

“Sarmoyador” “Istak” trilogiyasining birinchi kitobi. Qolgan ikki kitobni ham @Asaxiybooks tarjima qilsa juda soz bo‘lar edi. Tarjimaga kelsak, bir necha g‘aliz jumlalarga va imlo xatolariga duch kelganimni aytmasa yomon chiqmagan.

@professor_vonelk Ochish/sharhlash