Яна минтақа интеграцияси ҳақида.... Албатта, бугунги дунёда м | platforma.uz
Яна минтақа интеграцияси ҳақида....
Албатта, бугунги дунёда минтақадаги миллий жамиятларни, айтайлик, бундан 120 йил бурунги мўътадил даражага тушириш оғир масала. Бу ноўнғайликларни туғдирадиган бир неча сабаблар бор.
Энг каттаси кейинги юз йилликда шакллантирилган миллат ва унинг шаклланиш жараёнида тиргак бўлган қўлловчи унсурлар — тил, ёзув ва тарихий меросга бўлган индивидуал муносабатлар.
Бундан юз йиллар илгари Туркистонда кимликни аниқлаш этносдан кўра диний мансубликка кўпроқ боғлиқ эди. Масалан, Самарқандда яшовчи аҳоли бир-бирини "сен ўзбек, мен тожик", деб айирмаган. Иккаласи ҳам бир бирини мусулмон, диндошим, деб қабул қилган.
Худди шунингдек, шимолий ҳудудлар, хусусан, Хоразмда аралаш яшаб келаётган ўзбегу туркманлар ҳам этнорадикализм нима эканини билишмаган. Бундай мисолларни қирғизларга нисбатан ҳам келтириш мумкин.
Туркистон замини азалдан мультикултурализм ўчоғи бўлиб келган. Бу ерда турли динлар, маданиятлар, тиллар омухта ривожланган. Миллий қутбланишлар ортиб кетган бугунги кўринишга эса кўп жиҳатдан минтақада беш миллий республиканинг ташкил этилишидан кейин "эга" бўлдик, десак, хато қилмаган бўламиз.
Зотан, айнан этносларнинг номига қараб республикалар ташкил этиш ва уларга мудом миллатларнинг миллатлардан фарқи турли айролиқлар орқали кўрсатиб келиниши ва ҳатто ўтмишни, умумтарихни чигал, баъзи ҳолларда бузиб кўрсатиш охир-оқибат бизни бир биримиздан деярли бегоналаштирди.
Албатта, бу борада миллий интернационалистлар, космополитларнинг ҳам роли юқори бўлган. Хуллас, деярли юз йилдан ошиқ мустамлакада яшаган совет Ўрта Осиёси халқлари учинчи минг йилликда худди ўгай ака-укалардек сурат касб эта бошлади.
Бу совуқ муносабат, бегоналикни эса тарихий ришталарнинг узилгани, унутилгани белгилайди, назаримда. Айни дамда минтақа давлатлари яна бирлашиш ҳаракатига тушган. Бу йўлда иқтисодий-сиёсий омиллардан ташқари йўлни тўсиб турган бошқа сабаблар ҳам борми, агар бўлса, у нималардан иборат?
Табиийки, бу саволлар глобал, жавоби ва ечими мураккаб саволлардир. Бироқ шу ерда яшаётган, атрофни кузатиб турган бир одам сифатида бу борада, яъни халқларимизнинг бирлашишини тезлаштирувчи баъзи таклифларни айтиш мумкин.
Биринчидан, давлатларимиз ташқи сиёсат концепцияларини мутаносиблаштиришлари керак.
Иккинчидан, тарихни ўрганиш, мактабларда, олий таълим муассасаларида фойдаланилаётган тарих дарсликларини қайта кўриш, миллий ғоялар сингдирилган, мафкуралаштирилган ва мифлаштирилган саҳифалардан воз кечиш керак.
Учинчидан, минтақанинг туризм маршрутини ва бу борада инфратузилма яратиш зарур.
Тўртинчидан, умумий ахборот маконини яратиш лозим.
Бешинчидан, энг таъсирчан кучга эга бўлган динга қарашларни ўзгартириш шарт. Аксарияти мусулмон саналган жамиятларимиздаги диний сиёсат бугун турфадир. Ҳатто СССР пайтидаям бир бўлган (Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармаси) диний назарларимиз мустақилликдан кейин бўлиниб кетди.
Бугун айни йўналишда фикримизни бир қилсак, нима ютқазамиз? Савдо-саноат, қурилиш, иқтисодиёт соҳаларидаги ҳамфикрликни ижтимоий-гуманитар соҳалар, маънавий-мафкуравий йўналишларда ҳам бирлаштирсак нима йўқотамиз?
@platformauzb
