2022-08-20 15:51:14
Зеро, сулола вакиллари маликадан мўғулларнинг Яқин Шарқдаги давлатлар билан сиёсий-дипломатик алоқаларини ўрнатиш ва уларни ўз измига солиш учун фойдаланишни кўзлаган. Чунки, Жалолиддин Мангуберди ҳалок бўлса ҳам шу давргача унинг ҳарбий қисмлари Яқин Шарқдаги энг асосий етакчи куч эди. Бунга қадар Жалолиддиннинг саркардалари Кайирхон, Баракатхон (Беркахон), Сарухон кабилар бошчилигидаги хоразмликлар Кўния Салжуқийларига муносиб рақиб бўлган, Яқин Шарқ минтақасидаги салибчиларни ўнглаб бўлмас даражада мағлубиятга учратган, уларнинг бош шаҳри Қуддусни ҳам тортиб олган, бир бирининг ерларига кўз олайтираётган айюбий шаҳзодаларни ҳам жиловлаб олган эдилар.
Бундан ташқари, хоразмликлар ўзларининг давлатлари мўғуллар томонидан босиб олинган бўлса ҳам, ҳалигача улар билан муросасиз курашга тайёр эдилар. Минтақадаги арабларда эса мўғулларга қарши озодлик курашини олиб борган етакчи кучлар бўлмаганлигига тарих гувоҳ.
XIII аср ўрталарига келиб, Яқин Шарқда хоразмликларнинг обрўси ниҳоятда ошиб кетган эдики, айрим шу давр тарихчилари 1245 йилни хоразмликлар йили сифатида эътироф этишган. Ҳаттоки минтақадаги ҳукмдорлар ўз ҳокимиятининг легитимлигини кўрсатиш учун ёки легитимлигини таъминлаш учун ўзларини хоразмшоҳлардан, деб эълон қилар ёки улар билан қуда-андачилик ришталарини боғлардилар. Бизнинг фикримизча, айнан манашу сабабларга кўра, малика Туркон келгусида Яқин Шарқ мамлакатларига юриш қилишдаги дипломатик алоқалар йўлида фойдаланиш учун саройда сақланган. Лекин 1247 йилдан сўнг хоразмликлар Миср ҳукмдори Малик Солиҳ Нажмиддин Айюб бошчилигидаги катта қўшинга мағлуб бўлганидан сўнг минтақанинг турли ҳудудларига тарқаб кетишади. Хуллас, Ҳулагу Эронда мўғулларнинг янги давлатига асос солиш йўлида босқинчилик юришларини қилиб, 1258 йилда ҳалифалик пойтахти Боғдодни қамал қилади. Қамалга ҳалақит қилмаслик учун атрофдаги ҳокимлар билан музокарага киришади. Шу мақсадда Мосул ҳукмдори Бадриддин Лулу билан ҳам иттифоқ тузади. Иттифоқчиликни мустаҳкамлаш учун эса Мосул шаҳзодаси Солиҳ Исмоилга Жалолиддин Мангубердининг қизи Турконни жуда қимматли зеб-у зийннатлар билан шариат қоидалари асосида никоҳлаб берган эди . Мосулнинг бўлғуси ҳукмдори Солиҳ Исмоил учун Жалолиддин Мангубердининг қизини ўз никоҳига олиши Чингизийлар куёви бўлишдан кам аҳамият касб этмасди.
Воқеалар ривожи ҳақидаги маълумотлар Абул Фараж ва Рашидиддин томонидан келтирилади. Унга кўра, малика Туркон Мосулда катта мавқега эришиб, шаҳардаги тинчликни таъминлашга хизмат қилади .
Жалолиддин Мангубердининг куёви Солиҳ Исмоил мўғуллар билан курашиш учун Мисрга Сайфиддин Қутуз ёнига жўнаб кетади. Бу пайтга келиб, Сайфиддин Қутуз 1260 йилда мўғулларнинг катта қўшинини Фаластиндаги Айн-Жалут майдонида мағлубиятга учратган эди. Мўғуллардан озод қилинган Ҳалаб шаҳри Қутуз томонидан Солиҳ Исмоилга топширилади . Миср султони Бейбарс Бундуқдорий даврида эса мўғулларга қарши курашиш учун унга ҳарбий ёрдам берилади .
Малика Туркон эри Малик Солиҳ билан Мисрга кетмаган кўринади. Ҳулагу бутун Эронни бўйсундирганидан сўнг ҳудудларга ўзининг ишончли одамларини ҳоким қилиб жўнатади. Маликанинг тақдири бўйича ҳозирча бошқа манбалар маълум эмас.
Ўйлаймизки, бу мавзу ҳам ёш тадқиқотчилар учун ўлкамиз тарихида ўзига хос из қолдирган – Тўмарис, Хонсултон, Сароймулкхоним, Хонзодабегим, Нодирабегим сингари маликаларимиз қаторида чуқурроқ ўрганилади ва ёшларимизга тарихимизнинг нозик ҳамда мавҳум саҳифаларини ёритишда хизмат қилади.
Фойдаланилган муҳим манбалар:
1. Gregory Abul Faraj (Bar Hebraeus). Abul Faraj tarihi. Cilt II. Suryanchadan Ingluzcheye cheviren Ernest Wallis Budge, turkcheye cheviren Omer Riza Dogrul. – Ankara: Türk tarıh kurumu, 1950.
2. Рашид ад-дин. Сборник летописей. – М.-Л.: Издательство Академии Наук СССР,Том –III. 1946.
3. Alaaddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihan Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara, 2013.
Бекзод АБДИРИМОВ,
Маънавият ва маърифат маркази
Хоразм вилояти бўлими раҳбари.
481 viewsБаҳодиржонова..., 12:51
T
