Физика

2022-02-15 14:08:16 Ochish/sharhlash

2022-01-10 15:33:34 Fizika páninen ótkerilgen pán olimpiadasında tómendegi studentler sıylı orınlardı iyeledi:
1. Behzod Fayzullayev - 29 (96.6 %) ;
2. Gulnar Sarsenbaeva - 26 (86.6 %) ;
3. Husniddin Mahmudjonov - 25 (83.3 %) .

Eskertiw
Bul olimpiada Fizika fakulteti kóleminde ótkerilgenligi ushın usı qatnasıwshılar test juwaplarınıń kórsetkishleri boyınsha anıqlandı.

Tolıq maǵlıwmat https://t.me/fizika_QMU_online telegram kanalınan alsańız boladı.
Qatnasıwshılarǵa raxmet aytamız hám kelesi universitet kóleminde bolıp ótetuǵın olimpiadaǵa bársheniń belsene qatnasıwın sorap qalamız!
Kelesi olimpiada sánesi daǵaza etiledi.

Kanalǵa aǵza bolıw https://t.me/www_karsu_uz Ochish/sharhlash

2021-12-29 06:42:42 Ochish/sharhlash

2021-12-29 06:42:14 Яқинда Магнус Карлсен ва Ян Непомнящийлар бутун жаҳон шахмат тожи учун курашганди. Буни актив кузатгандим.

Ну шахматдан йироқ бўлганлар учун тушунтираман, булар худди Месси ва Роналду, Хабиб ва Конор, Мухаммед Али ва Жо Фрейзер, Коби ва Лебронлар каби ўз спортининг гигантлари эди.

Бугун шу иккаласиниям ақл бахсида ўзбек ўғли Нодирбек Абдусатторов ер тишлатди ва рапид бўйича жаҳон чемпиони бўлди.

Олдин Нодирбекнинг ўйинларини кузатганимда маши болани чемплиги вопрос времени деб ўйлагандим. Мана ўша вақт 17 ёшида келди! Қойил! Ғалаба муборак!

@nurbekalimov Ochish/sharhlash

2021-12-27 09:51:45 26 декабря 1898 года Пьер и Мария Кюри публично объявили об открытии радия – химического элемента, который в естественных условиях присутствует в урановых и реже в ториевых рудах. Ochish/sharhlash

2021-12-11 18:29:20 Jıllılıq ne degen sorawǵa kópshilik ilimpazlardıń juwapları túrlishe bolǵan. Biraq, biz bilemiz jıllılıq ne degen sorawǵa juwap tek birew boliwi kerek. Bul juwap jıllılıq penen baylanıslı bolǵan barlıq processlerdi túsindire alıwı tiyis. Óz waqtında kópshilik ilimpazlar tárepinen teplorodlıq teoriya maqullanǵı menen fizika hám ximiya iliminiń rawajlanıw barısında bul teoriya túsindire almaytuǵın jıllılıq qubılısları da payda bola basladı. Bul teoriya denelerdiń jıllılıqtan keńeyiwi, Brown qozǵalısı, “joq jerden” jıllılıqtıń payda bolıwı sıyaqlı bir qansha qubılıslardı túsindire almadı.
M.V Lomonosov jıllılıqtı deneni qurawshı atom hám molekulalardiń qozǵalis energiyası dep atadı hám bul kóz qaras teplorodlıq teoriyanıń kemshiliklerin kórsetip berdi, onıń túsindire almaytuǵın qubılısların túsindirdi. Lomonosov kinetikalıq teoriyanı óziniń “Jıllılıq hám suwıqlılıq sebepleri haqqindaǵı pikirler” atlı kitabında túsindirip ótken.
1799-jılı L.Devi eki dana muz bólegin vaakumli, Quyash nurlarınan qorshalǵan idis ishinde ózi islegen ásbap arqalı bir-birine ısqalaydı, nátiyjede muz eriydi, temperaturası 0 0C tan artadı. Bul tájriybe jıllılıq hesh qanday bólekshe emesligin, onıń atomlardıń qozǵalıs energiyası ekenligin dáliylleydi. Ochish/sharhlash

2021-12-11 18:28:57 Jıllılıq ne?

Jıllılıq ne? Ol qanday qásiyetlerge iye? Bunday sorawlardıń beriliwi álbette tabiyiy. Shınında da biziń turmısımızda jıllılıq qubılıslarınıń áhmiyeti oǵada úlken. Jıllılıqtıń qanday tabiyatqa iye ekenligin anıqlaw pútkil dúnya fizik ilimpazlarınıń aldında turǵan náwbettegi máselelerdiń biri bolǵan. Teoriyalıq ximiyanıń rawajlanıwına úlken úlesin qosqan ullı francuz ximigi A.L. Lavuaze (1743¬-1794) jıllılıqtıń teplorodlıq teoriyasın alǵa súrdi. Ol termoximiyadaǵı jumısların reakciyanıń jıllılıq effektlerin anıqlaw maqsetinde kalorimetrdi qurıwdan basladı. Kalorimetr – bul hár qiyli denelerdiń jıllılıq sıyımlılıǵın anıqlawshı qurılma. Lavuaze jıllılıqti qanday da bir ximiyalıq element dep qaradı, aqibetinde bunday kóz qaras ximiya iliminiń aldaǵı rawajlanıwına óz tásirin tiygizdi. Onıń eń diqqatqa ılayıq juwmaǵı – bul quramlı bóleklerdiń bóliniwi ushın zárúr bolǵan jıllılıq muǵdarı sol quramlı bóleklerdıń bir-birine baylanısqanda ajıralıp shıǵıwshı jıllılıq muǵdarına dál teń boladı (1789-j). Ol temperaturası úlken denede teploroddıń muǵdarı kóp, al temperaturası tómen denede bolsa, teplorod muǵdarı az boladı dep túsindirdi, hám denedegi jıllılıq muǵdarınıń mánisi sol deneniń temperaturasına tuwra propotrcionallıq baylanısta ekenin kórsetip ótti: Q = C*T. Teńlemedegi proporcionallıq koefficient C deneniń jıllılıq sıyımlılıgı dep ataladı. Jıllılıq sıyımlılıǵı teplorod teoriyasında teploroddıń yamasa jıllılıqtıń denelerde jaylasa alıw uqıplılıǵınıń bahalıgı xizmetin atqarıwshı shama edi. Bunnan kelip shıǵadı, jıllıliq – bul denelerdi toltırıp turıwshı, biraq deneniń quramına tásir etpeytuǵın hám bir deneden basqa bir denelerge suyıqlıqtay aǵıp óte alatuǵın massaǵa iye bolmaǵan bólekshe – teplorod eken. Suwıq (teplorodı az) denege, oǵan salıstırǵanda temperaturası joqarı (teplorodi kóp) deneden termodinamikalıq teńsalmaqlıq ornasıwı ushın jıllılıq (teplorod) aǵıp ótıwı kerek boladı. Jıllılıq almasınıw processin teplorod teoriyası sonday etip túsindiredi.
Soddi Karno hám Klapeyron bul teoriyanı maqullaǵan hám óz jumislarınıń kópshiligin jıllılıqtı teplorod degen kóz qarasta alıp barǵan.
Belgili rus ilimpazi M.V. Lomonosov jıllılıqtıń bólekshelik qásiyetine tiykarlanıwshi, sol dáwirge shekem baslı orındı iyelep kelgen teplorodlıq teoriyanıń túsiniklerine qosılmadı. 1747-jılı M.V. Lomonosov jıllılıq haqqındaǵı jańa teoriya – jıllılıqtıqtıń kinetikalıq teoriyasın keń jámáátshilikke usındı. M.V. Lomonosov jıllılıqtı materiyanıń qanday da bir kórinisi emes, al ol qozǵalıwshı bóleksheniń kinetikalıq energiyasına baylanıslı bolǵan energiyanıń bir túri dep qaradı. Onıń bunday pikirge keliwine sebep, ózine shekemgi ilimpazlardıń ótkizgen tájriybeleri nátiyjelerinen kelip shıqqan juwmaqlar edi. M.V. Lomonosov jıllılıqtı zatlardı qurawshı atom hám molekulalardıń tártipsiz, xaotikalıq hám terbelmeli qozǵalısınıń kinetikalıq energiyası dep esapladı. Tártipsiz qozǵalıs qanshama kúshli bolsa, onda bólekshelerdiń kinetikalıq energiyası sonshama úlken boladı. Bunday denelerdiń temperaturası joqarı boladı. Al kerisinshe, zattı qurawshı bólekshelerdiń kinetikalıq energiyası qanshama kishi bolsa, onıń temperaturası sonshelli tómen boladı. Bir zat molekulaları ekinshi zat molekulaları menen tásir etisip energiya almasınadı, sonıń nátiyjesinde jıllılıq almasınıw processi júz beredi dep esaplanadı. Ochish/sharhlash

2021-12-11 18:27:14 Biraq bunı oqıp otırǵan adam bizden bul gáplerdiń barliǵi biykar gáp emespe dep sorawı anıq. Qáne aytıńiz she, bul keltirilgen obrazli pikirler teplorodlıq teoriyasınan abzallıq qılatuǵınday qanday dáliyllerge tiykarlanǵan? Dene bóleksheleriniń turaqlı jıllılıq qozǵalısın birew kórgenbe ózi?
Bólekshelerdiń jıllılıq qozǵalısın eń ápiwayı mikroskop járdeminde de kóriwge boladı. Bul qozǵalıstı birinshi bolıp, bunnan bir yarım ásir aldın ingliz botanigi Brown kórdi.
Mikroskop astında ósimliktiń ishki dúzilisin baqlap atırıp, ol zattıń ósimlik suwında júzip júrgen júdá mayda bóleksheleriniń barlıq baǵıtlar boyınsha úzliksiz qozǵalıs qılıp atırǵanlıǵın kóredi. Bul bólekshelerdiń qozǵalıwına qanday kúshler sebepshi bolıp atır eken dep qızıqsına baslaydı. Bálki olar janlı bóleksheler shıǵar dep oyladı. Ilimpaz ılaylı suw bólekshelerin mikroskopta kóriwge qarar etedı. Biraq jansız bolǵan bul bóleksheler de tınısh turmay xaotikalıq tárizde úzliksiz qozǵaladı. Bóleksheler qanshama kishi bolsa, sonshelli tez qozǵalar edi. Brown bul suw tamshısın uzaq waqıt baqladı, biraq bóleksheler qozǵalısın toqtatpadı. Olardı kózge kórinbes qanday da bir kúshler túrtip turǵanday. Bólekshelerdiń bunday qozǵalısın ilimpaz óz atı menen “Brown qozǵalısı” dep atadı.
Bólekshelerdiń Brown qozǵalısı jıllılıq qozǵalısınıń dál ózi. Barlıq úlken hám kishi molekulalar, olardiń toplamı, janǵız molekula hám atomlar da barlıq waqıtta qozǵalısta boladı. Ochish/sharhlash

2021-12-11 18:27:14 Jıllılıq – zatlardı qurawshı bólekshelerdiń qozǵalısı sıpatında

Jıllılıq ózi ne degen soraw jánede jıllılıqtıń materiallıq bólekshelerı barma, yakı ol sol deneni qurawshı bólekshelerdiń qozǵalısına baylanıslıma degen sorawlar kópshilikti qiziqtirsa kerek. Búgingi kúnde bul sorawǵa anıq etip juwap bere alamız, jıllılıq bul zatlardı qurawshı bólekshelerdiń xaotıkalıq hám tártipsiz qozǵalısı, yaǵnıy olardıń qozǵalıs energiyası bolıp esaplanadı.
Jıllı dene suwıq deneden nesi menen parıqlanadı? Bul sorawǵa XIX ásir baslarına shekem jıllı denede suwıq denege salıstırǵanda kóbirek teplorod (yamasa jıllılıq qurawshısı) bar dep juwap beriletuǵin edi. Bul juwap sorpada qansha duz kóp bolsa, sorpa sonshama shor boladı, degenge uqsaytın edi. Al, teploroddıń ózi ne? dep soralsa, “Teplorod jıllılıq materiyası, elementar ot” dep juwap qaytarılatuǵın edi. Bul túsinip bolmaytuǵın hám sırlı juwap. Tap arqan ne dep soralǵanda “Arqan bul ápiwayı jip” dep berilgen juwapqa uqsaydı.
Jıllılıq haqqında teplorodlıq teoriyası menen bir qatarda basqa kóz qaraslar da bar edi. XVI – XVIII ásirdiń kópshilik ullı ilimpazları bul teoriyanı zor berip jaqlap shıǵıp atırǵan edı.
Frensis Bekon óziniń “Jańa organon” atlı kitabında: “Jıllılıqtıń mánisi qozǵalıs, jıllılıq deneniń mayda bóleksheleriniń ózgermeli qozǵalısınan ibarat” dep jazǵan edi.
Robert Guk “Mikrografiya” atlı kitabında: “Jıllılıq – dene bóleksheleriniń úzliksiz qozǵalısı. Bóleksheleri tınısh turǵan deneniń bolıwı múmkin emes” dep aytqan edi.
Bul siyaqlı pikirler Lomonosovtıń “Jıllılıq hám suwıqlılıq sebepleri haqqındaǵı pikirler” atlı (1745-j.) miynetinde ayqın túrde aytıp ótilgen.
XVIII ásirdiń aqırında Bendjamin Tomson (graf Rumford) júdá obrazlı etip sonday degen edi: “Qońıraw qanshama kúshli terbelse, sonshelli qattı shıńǵırlaǵanı sıyaqlı deneni qurawshı bóleksheler qanshama tez qozǵalsa, dene sonshelli jıllı boladı”.
Óz waqtınan bir qansha ozıp ketgen bul ájayıp pikirlerde jıllılıq tábiyatı haqqındaǵı házirgi kóz qaraslardıń tiykarların seziwge boladı.
Gey waqıtları tınısh, samalsız, ashıq kúnler boladı. Terektiń japıraqları qıymıldamaydı. Átıraptaǵı barlıq zatlar qatıp qalǵanday, qozǵalıssız. Álem tıp-tınısh. Sol waqıtta atom hám molekulalar dúnyasında qanday qubılıslar júz beredi?
Házirgi zaman fizikası bul haqqında kóp nárse aytıp bere aladı. Álemdi qurawshı, kózge kórinbeytugın bóleksheler qozǵalısı hesh qashan, hár qanday jaǵdayda da toqtamaydı.
Al yaxshı, bóleksheler qozǵalısta eken ne ushın bul qozǵalıslardı biz kórmeymiz? Bóleksheleri qozǵalsada deneler hesh ornınan qozǵalmaydı. Nege onday?
Keliń obrazlı túrde túsindiriwge háreket eteyik. Peshsheler úyimin hesh baqlaǵansızba? Samal bolmaǵanda peshsheler úyimi hawada qatıp turadı. Úyim ishinde intensiv qozǵalıslar boladı. Júz peshshe oń tárepke ushsa, tap sol waqıtta sonsha peshshe shepke ushadı, Barlıq úyim bolsa óz formasın ózgertirmesten ornında qala beredi.
Atom hám molekulalardıń kórinbes qozǵalısları áne sonday xaotikalıq, tártipsiz boladı. Bul ásirese suyıqlıq hám gaz tárzli zatlarda kóbirek orınlı. Kólemnen qandayda bir molekula ketip qalsa, onıń ornın basqaları iyeleydi. Jańa kelgen molekula ketip qalǵan molekuladan hesh qanday parıqlı bolmaǵanlıǵı ushın dene óz halınsha qala beredi. Bólekshelerdiń tártipsiz xaotikalıq qozǵalısı biz kórip turǵan zatlardıń formaların ózgertirmeydi. Al qattı denelerde atom hám molekulalar erkin óz ornın ózgertire almaydı. Qattı dene atom hám molekulaları tek ǵana óz teńsalmaqlılıq halı átırapında terbelmeli qozǵalıs qıladı. Áne usınıń nátiyjesinde qattı denelerdiń jıllılıq keńeyiwi júz beredi. Deneniń atom hám molekulaları qanshama kúshli terbelse, onda ol sonshama kóbirek orındı iyeleydi, terbelis amplitudası artadı, nátiyjede dene hár baǵıtta keńeyedi. Suwıǵannan keyin bolsa, terbelis amplitudası azayadı, dene kishireyedi. Ochish/sharhlash