2/2 Шунинг учун ҳаётни тўлақонли яшаш у тортиқ қиладиган та | Yamakasi
2/2
Шунинг учун ҳаётни тўлақонли яшаш у тортиқ қиладиган тажрибаларни борича қабул қилиш, хиссиёт оламининг ҳар бир сатҳлари - умид ва умидсизлик, оғриқ ва завқ, қайғу ва шодлик, муҳаббат ва нафратга шўнғиб кўришни англатади. Полнинг ҳам Арракисга келган даври айнан шундай абсурд ва умидсизлик кесишган нуқта саналади.
Галактик империя ҳам, бошқа барча империяларда бўлгани каби, аристократ оилалар ўртасидаги душманлик ва фитналарни қамраб олган. Шундай уруш туфайли отаси ўлдирилган, бутун бошли ҳокимиятдан айрилган Пол ўлик Арракиснинг чўлларида онаси билан душман қувғинида қолади.
Айнан шу саргардонлик саҳналари Пол чўлнинг ўзи ўйлаганидек эмаслиги, унда улкан ва даҳшатли қуртлардан ташқари кичик сутэмизувчи ҳайвонлар борлигини кашф қилади. У Муадъдиб деб номланган, Арракис сайёрасининг рамзи бўлган, кенгуру-сичқон чўл муҳитига мослашиб, катта қулоқлари орқали тонгги намликни сувга айлантириб ичишини кўради.
Бу саҳнанинг рамзий маъноси бизнингча шундай: ҳаёт биз учун ташқаридан қараганда маъносиз (абсурд) бўлиб кўрингани билан, уни ичидан туриб, сезгилар орқали тўлиғича бошдан ўтказиш қандайдир маъно ва мазмун касб этишини англатади.
“Агар ҳаёт қандайдир мазмун касб этса, биз тортадиган азоблар ҳам маънога эга бўлса керак.”
Виктор Франкл
Бундан ташқари, Арракиснинг ўзига ҳос экологияси биологик ҳаёт учун энг кам имкон бор жойда ҳам ўз-ўзини сақлаб қола олиш хусусиятини кўрсатиб берган. Фильмни кўриш жараёнида бу саҳнанинг моҳирона очиб берилганини кўриб, ҳайратланмасдан бошқа илож йўқ.
Демак, ҳам рамзий, ҳам табиий маънода ҳаёт фақатгина ўлимни тақазо қиладиган абсурд, негизи мазмунсизлик ва умидсизлик бўлган, хулосага қаратилган жараён эмас, балки шунчаки тажрибадан ўтказиб кўрганда юзага чиқадиган; жараённинг ўзидан завқланишни билиш керак бўлган; ҳар доим умид бор эканлиги ва буни пайқаш учун кузатувчанлик, сезгирлик зарур бўлган жараёндир.
Пол буни англаб етган ондан бошлаб, ўзининг ҳаёти абсурд, синоатга тўлган, йўқотиш ва азобдан иборат эмас, балки синоат деб ўйлаганлари ўзи амалга ошириши керак бўлган бурч ва зарурият эканлиги, айнан шунинг ўзи умид берувчи манба эканлиги намоён бўлади.
. . .
Энди эса фильм аллегорияси ва аллюзиясига бироз назар ташласак. Аллегорик кўринишда, фильм колониализм ва саноатлашишни танқидга олиб, экологияга алоҳида урғу беради.
Фильмнинг атроф-муҳитга берган урғуси Полнинг Арракисдаги ўсимлик ва жонзотлар дунёсини, айниқса туб аҳолининг табиат билан ўзаро қандай уйғун яшашини чуқур ўрганиши орқали кўрсатиб берган. Сайёрадаги Муадъдиб ҳаёти қисқа лавҳалар орқали тасвирлансада, экология мавзусини яққол изоҳлаб бера олган.
Хорканнонен ва Артрейдес уйлари ўз сайёраларини ташлаб, Арракисга ушбу сайёрадаги ресурсларни талаш учунгина келиши, XV асрдаги Американинг эгалланишига ёки манфаатдор давлатларнинг Яқин Шарққа нефт учунгина келишганига қиёслаш мумкин.
Бу даврлардаги ресурслар учун кураш ўзаро уруш ва фитналарга ўтиб кетилгани фильмда ҳам мос равишда ифода топган. Қўшимча қилиб, туб аҳоли - фременларнинг босқинчиларга бўлган муносабатини ва Масиҳ сиймосидаги етакловчи инсоннинг (Пол) келишига ишончларини диний ва мифологик башоратларга қиёслаш мумкин.
Иброҳимий динлар таъсирида вужудга келган бу аллюзия - фременларнинг башорат қилинган халоскорни кутишлари, ташқи душманга қарши курашда унинг ортидан эргашишлари фильм сўнггисидаги лавҳаларда кўриниш бераётган эди.
Шундай қилиб, фильмнинг биринчи қисми буюк интиҳонинг ибтидоси сифатида якунига етади.
Улкан кўламли эпик "Дюна” артхауси, шубҳасиз, кинотеатрда кўрилиши шарт бўлган фильм саналади.
Шахсий рейтинг:
@leyamakasi: 8.5/10
@UzIMDb: 9.5/10
