Аҳмад, имом Термизий, имом Насоий Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу | Og'abek ibn Ilhomiddin✏️🧠
Аҳмад, имом Термизий, имом Насоий Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳунинг сўзларидан ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳдан тўрт нарсадан: наф бермайдиган илмдан ва қўрқмайдиган қалбдан, тўймайдиган нафсдан ва ижобат бўлмайдиган дуодан паноҳ сўради”.
Мусулмон имомлари мўминларни фалсафа ва мантиқ билан шуғулланишдан огоҳлантириб, фалсафий шубҳаларнинг қалб учун зарарли оқибатларини тушунтирганлар. Имом аз-Заҳабий: “Мантиқнинг фойдаси оз, зарари кўп. Бу ислом илмларига тааллуқли эмас. Мантиққа оид тўғри билимлар ҳар бир соф қалбда яширин бўлиб, бу фанда улар нафис ифодаларда ифодаланади. Ёлғон илмлардан эса қочиш керак, акс ҳолда ҳақлигингизни билиб, рақибингизга таслим бўласиз ва нотўғри эканлигингизни билиб, ундан ғолиб бўласиз. ...Муваффақиятга эришмоқчи бўлган киши фалсафа билан шуғулланмайди ва фалсафий ҳукмларга таянмайди. Бу илм пайғамбарлар келтирган нарсанинг тескари томонида туради. Булар пайғамбарлар таълимотидан ҳеч нарса билмаган кимсаларнинг алданишидир”.
Ибн Касир ўзининг «Талхис китоб ал-истиғаса» китобида шундай ёзган: «Агар илк файласуфларнинг сўзлари ҳақида фикр юритсангиз ва уларни Ислом файласуфларининг сўзлари билан солиштирсангиз, кейингиси аниқ экани маълум бўлади. Улар билимлироқ ва аниқроқ эди. Уларнинг қалбларида илм кўпроқ, сўзлари эса тўғрироқ эди. Бунинг сабаби, уларда ислом нури борлиги ва фалсафага илоҳий илмлар, пайғамбарлик ҳукмлари, донишмандларнинг мақомлари ва Аллоҳнинг тақводор валийлари ҳақидаги ҳикоятларни кирита олишлари эди – булар файласуфларнинг қадимги китобларда йўқ эди. Бироқ шу билан бирга, ислом динида етишиб чиққан кейинги файласуфлар олимлар ва диндорларга нисбатан энг жоҳил одамлардир. Уларнинг ҳукмларининг нотўғрилиги ва номувофиқлиги ҳатто ақлли болаларга ҳам аён. Чунки улар адашган аждодлари йўлидан юриб, уларга қалблари, лаблари ва қулоқларини тўлдирган нур, тўғри ҳидоят ва ойдинлик берилган бўлса ҳам, фақат фалсафий қонун-қоидаларидан келиб чиқадиган нарсани тан олишди. Улар қуёш нурини чанг-тўзон билан ўчирмоқчи бўлган ёки ўз кийимининг этаги билан тўсмоқчи бўлганларга ўхшаб қолишди».
Ибн Жавзий «Даръат-таъаруд» китобида қанчадан-қанча мутафаккирлар илоҳий ҳақиқатни фалсафий тушунчалар ва хулосалар орқали англашдан умидларини узгани ҳақида бир қанча хабарлар беради. Жумладан, у ат-Тилмисонийнинг мантиққа оид машҳур «Кашфул-асрор» рисоласининг муаллифи Афзалуддин ал-Хунажий (ваф. 1249) вафот этаётиб, “Мен эҳтимолликнинг имконсизга муҳтожлигидан бошқа нарсани билмасдан ўляпман. Эҳтиёж - салбий маъноли сифат. Демак, мен ҳеч нарсани билмай ўлаяпман”, деган сўзларини келтирган.
Шунингдек, у «Ниҳоятул-иқдам фи ъилмул-калом» китобининг бошида ёзган аш-Шаҳристонийдан қуйидаги тўртликни келтиради:
Мен бу мактабларнинг барчасида бўлганман
Ушбу таълимотларни бошидан охиригача ўрганиб.
Мен фақат иягини тутиб турганларни кўрдим
Ёки афсусда тишларини ғижирлатиб.
Юқоридагилардан хулоса қилишимиз мумкинки, фалсафий таълимотларни ўрганиш, авваламбор, афсонавий онг билан боғлиқ бўлган диний билимга эга бўлмаган мусулмонларга катта зарар етказиши, уларнинг эътиқод ва ишончини сусайтириши, шубҳалар қаърига, ёлғон гапларга ғарқ бўлишига олиб келади. Мусулмон олимларига келсак, улар орасида фалсафий мактабларнинг мантиқий-рационалистик асосларини биладиган мутахассислар бўлиши керак.
Ёқуб Умар тайёрлади
