2022-12-27 23:13:43
Мусулмонга фалсафа керакми? Техаснинг Хюстон шаҳрида дунёвий либерал мусулмон оиласида туғилган, лекин ёшлигида Исломни қайтадан кашф этиб, унга эргашган Дэниел Ҳақиқатжу Алясна онлайн институти асосчисидир. У Ҳарвард университетида физика ва фалсафа йўналишида ўқиган. У фалсафа фани ҳақида ёзган бир мақоласида қизиқ мулоҳазаларни билдирган.
“Мен бакалавриат ва магистратура босқичида 7 йил фалсафани ўргандим. Лекин бундан бошқа ниятларим бор эди.
Фалсафанинг катта қисми ахлат, ҳатто чоп этилган қоғозга ҳам арзимайди. Аристотелнинг ахлоқи нимадан иборатлиги ва Юмнинг сабаблар ҳақида нима дегани менга аҳамиятсиз эди. Ким ҳам бунга эътибор берарди? Баъзилар фалон мутафаккир асарларидаги «классиклар» ва ўз-ўзини тарбиялаш ҳақидаги билимларни ўзига хос қадрият деб ўйлашлари мумкин. Бироқ мен эмас. Бу ҳеч бўлмаганда вақтни беҳуда сарфлашдир.
Аммо, бошқа томондан, унинг ҳам ўз қиймати бор. Мен Аристотел ахлоқига қизиқаман, чунки бу мавзу қадрли бўлгани учун эмас, балки Аристотел этикаси Августин фикрига таъсир қилгани, Августин фикри Декартга, Декарт Сартрга ва Сартр афсуски, Ислом динига қарши турадиган муҳитга таъсир қилгани учун холос.
Масалан, ҳижоб муслима аёлларни «объективлаштириш» деб муҳокама қилинган ғоя қаердан келиб чиқди? Сартр бошқалар қатори «объектив қараш»ни муҳокама қилган ва албатта Сартрнинг бу қарашларга таъсири бўлган ва ҳоказо. Агар сиз воқеани билмасангиз ва буларнинг қандай боғланганини тушунмасангиз, сиз бу фикрни танқид қила олмайсиз, ҳижобни ҳимоя қила олмайсиз ва ҳоказо. Ёки бундан ҳам ёмони, сиз шунчаки «объективлаштириш»ни қабул қилишингиз мумкин. Ҳатто унинг кўриб чиқилаётган масалага тегишли экани ёки аҳамиятига шубҳа ҳам қилмайсиз. Бу яхши эмас. Ҳа, баъзи мусулмонлар динларида мустаҳкам пойдеворга эга бўлсалар, тўғри ният қилиб фалсафани ўрганишлари керак. Бироқ шу билан бирга ислом илмларини (Қуръон, ақида, фиқҳ, ҳадис ва бошқалар) ҳам фаол ўрганишлари лозим. Бу охирги шарт, яъни дин асосларини тушуниш ва ўрганиш муҳимдир, чунки бу сизнинг компасингиздир. Қайси томон шимол ва қайси томон жануб эканлигини билмай туриб, фалсафанинг қоронғу денгизига шўнғишдан фойда йўқ: сиздан олдин бу сафарга чиққанлар каби чўкиб кетасиз.
Ҳамма учун нисбатан хавфсиз бўлган иккита фалсафий мавзу - мантиқ ва риторика. Ушбу саҳифада кўп марта айтиб ўтганимдек, булар самарали мулоқот ҳамда яхши маълумотга эга бўлиш учун зарурий талаблардир.
Агар сиз мантиқий хатолик ёки мантиқий асос нималигини тушунмасангиз, демак сиз юпқа муз устида кетяпсиз. Агар аргументнинг тузилишини кўра олмасангиз, уни асослар ва хулосаларга ажрата олмасангиз ва ўзаро қандай боғлиқлигини билмасангиз, интернетни ўчириб қўйишингиз ва интернетда ўқиган нарсангизга ҳеч қачон изоҳ бермаслигингиз мумкин”, деб ёзади Дэниел Ҳақиқатжу.
Фалсафа дунёни билишнинг диний дунёқарашдан фарқ қилувчи махсус шаклидир. Фалсафа асрлар давомида шаклланган мантиқий ва гносеологик усулларга асосланиб, инсон ва жамият, ҳаёт ва ўлим, эзгулик ва ёмонлик муаммоларини ўрганади. Тахминан милоддан аввалги 7-асрдан бошлаб файласуфлар бир-бирларини рад этиб, яширин билимларга оид саволларга оқилона жавоб излашди. Гейнрих Шмидт томонидан асос солинган «Фалсафий луғат»да шундай дейилади: “Фалсафа, унинг ёрдамида нимани билиш ва нимага эга бўлиш мумкин бўлган умумбашарий натижаларга эга эмас. Бошқа фанлар ўз соҳалари бўйича муайян мажбурий ва умумэътироф этилган билим, тараққиётга эришган бўлсада, фалсафа, минглаб йиллар давом этган ҳаракатларга қарамасдан, бунга эриша олмади. Ҳар бир инсон мажбурий тан оладиган нарса шу туфайли илмий билимга айланади ва бу фалсафа эмас, балки билишнинг алоҳида соҳасига тегишлидир. Фалсафий тафаккур ҳам фанлар каби прогрессив жараён характерига эга эмас. Биз юнон шифокори Гиппократдан узоқроқ кетдик. Аммо биз Афлотундан узоқроқ бордик, дея олмаймиз. Биз фақат у фойдаланган илмий билимлар бўйича олдинга илгариладик холос.
Дунё ҳақидаги тўпланган фалсафий билимлар на муқаддас матнлар билан, на эмпирик тарзда тасдиқланмаганлиги сабабли, ислом дини уни фойдали билимлар қаторига киритмайди. Имом
54 viewsOg'abek ibn Ilhomiddin, edited 20:13
O
