2022-09-27 07:31:01
Кейинги икки ўн йилликда глобал сиёсий тафаккурда “либерализм инқирози”, “демократия инқирози”, “авторитар бошқарувнинг оптималлиги” каби қарашлар анча ўсиб борди. Бундай қарашларнинг шаклланишида дунёдаги энг йирик авторитар давлатлар бўлмиш Хитой Халқ Республикасининг ўсиши, Путин Россиясининг геосиёсий ўйинлари ҳам катта ҳисса қўшди.
Путин, собиқ КГБчи сифатида, ички ва ташқи сиёсатни асосан “махсус операция” шаклида олиб борди. Натижада, мураккаб ва институтлашган демократик бошқарувдан кўра, якка шахс бошқарадиган, марказлашган ва ресурсларни жамлаб “махсус операциялар” ўтказадиган авторитар бошқарув анча қулай ва самарали кўринарди.
Марказлашган ва якка шахс бошқарувига асосланган авторитаризм, ҳар хил келишувлар ва демократик жараёнлар билан ўз вақтини йўқотмасдан, вақти келганда жамиятни сотиб олиши ёки бостириши ҳайратланарли даражада самарали кўринди. Лекин авторитар бошқарувнинг энг фундаментал нуқсони – бу унинг легитимлик дефицити бўлди.
Жамият, одамлар ўзлари истамаган ҳокимиятга чидаб яшашлари мумкин, лекин маълум муддатгача экан... Вақти келганда, легитимлик дефицити билан оғрийдиган ҳокимият, кутилмаганда, ижтимоий норозиликлар остида қолиб кетиши муттасил кузатиляпти.
Демократик бошқарув эса, қанчалик зиддиятли, секин, заиф кўринмасин, лекин бу тизимга муттасил равишда одамларнинг, жамиятнинг рози-ризолиги юқори қийматларда қўшилгани учун, у нақадар барқарор эканлиги ўз тасдиғини топаяпти. Бугунги ахборот глобаллашувининг янги тўлқини замирида ижтимоий тармоқлар турибди.
Узоқ муддатли авторитар давлатлар легитимлик инқирозининг янги фазасига кирди: Россия, Белоруссия, Эрон, Хитой ва ҳ.к. Авторитар давлатларнинг йиқилиши кўп омилларга боғлиқ. Агар режимлар ўзларини сақлаб қолиш учун қаттиқ куч ишлатса, ўзларини сақлаб қолишлари мумкин, лекин жамиятнинг ишончсизлиги ва тарихий нафрати янада чуқурлашади ва сарҳисоб кечиктирилади.
Ўзбекистон каби қаттиқ авторитаризм ҳолатидан чиққан ва демократия томон реал қадамлар ташлашга ҳадиксираётган давлатларда тарихий имконият бор. Жамиятнинг ишончини ошириш ва демократик жараёнларни жонлантириш орқали, ҳокимият легитимлигини парваришлаш ва шу йўл билан ҳокимиятни мустаҳкамлаш учун қулай тарихий муҳит мавжуд.
Дунёда демократиялар ҳақиқатданам инқирозда. Демократияларнинг инқирози ушбу жамиятлардаги мураккабликларни етарлича инобатга олмаганлигида бўляпти. Лекин авторитар давлатлар янада кучлироқ инқирозда. Ва яқин ўн йилликларда юз берадиган тиктоник геосиёсий ўзгаришлар, баъзи қудратли авторитар давлатларнинг йиқилиши, баъзиларининг мислсиз жиддий инқирозда бўлиши билан белгиланади.
Камолиддин Раббимов
@gorizont_uz
7.6K views04:31
G
