Behzodbek Abdurasulov

2022-08-18 07:29:18 Hotelling qonuni

Iqtisodchi Harold Hotelling (1929) ning kuzatuvlariga ko'ra, bozordagi raqobatchi firmalar deyarli barcha jabhalarda o'z mahsulotlarini raqobatchining mahsulotiga yaqinlashtirishga, o'xshatishga urinishadi.

Mahsulotni farqliroq qilish riskli va mijoz yo'qotish ehtimoli mavjud. Agar mahsulot sifati va narxida katta farq bo'lmasa mijozlar ikki mahsulotning birini tanlashda neytral (indifferent) bo'lishadi va natijada firmaning bozordagi ulushi barqaror turadi.

Bir-biriga o'xshashga harakat qilish hattoki joy tanlashda ham yuz beradi. Ko'p uchratgan bo'lsangiz kerak: ikki AYOQSH yonma-yom, ikki supermarket yonma-yon, ikki muzqaymoqxona yonma-yon va hokazo.

Yuqoridagi misolda, agar birinchi variantdagidek uzoqroqdan joy tanlasa, dan chapda yashaydigan mijozlar o'ziga qoladi. va o'rtasidagi mijozlar esa qaysi biri yaqinroq bo'lsa, shunga boradi. Chunki mahsulotlar deyarli bir xil, ular uchun va o'rtasida sifat jihatdan farq yo'q.
Ikkinchi variantda esa va o'rtasida joy qolmaydi, demakki dan chapda yashaydigan barcha mijozlar ga yaqinroq bo'lib qoladi.
Shuning uchun ham firma iloji boricha ko'proq bozor ulushiga ega bo'lish uchun ga yaqinroq joylashishga harakat qiladi.

@Behzodbek_Abdurasulov Ochish/sharhlash

2022-08-17 16:49:20 Siz nima qilardingiz?
Quyidagi belgilar - bu ko'cha xaritasi:

-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.- -.-.-.-

Bu yerda bir ko'cha tasvirlangan, u yerda nomli supermarketning joylashuvi ham ko'rsatilgan.

Raqobatchi sifatida, siz o'zingizning nomli supermarketingizni ko'chaning qaysi qismiga qurgan bo'lardingiz?

P/S: va supermarketlar assortimenti deyarli bir xil

Poll is anonymous!
Be aware: People might be able to guess your votes by tracking the percentage/vote count and your online status.

┌ -.-.-.-.- -.-.-.-.-.-. -.-.-.- (10 votes)
└ ▬▬▬▭▭▭▭▭▭▭ (38%)

┌ -.-.-.-.-.-.-.-.-.- .-. -.-.-.- (16 votes)
└ ▬▬▬▬▬▬▭▭▭▭ (62%)

26 users voted so far Ochish/sharhlash

2022-08-15 11:51:15 Monopoliya ham bozor prinsiplari asosida ishlaydi, muvozanat narxni bozor belgilaydi.

Iye, bu qanaqasi bo'ldi?

Ko'pchiligimiz monopollar narxni xohlagancha belgilaydi, xalq shuni olishga majbur deb hisoblaymiz.
Umuman olganda, to'g'ri gap. Faqat bir nozik jihatga e'tibor qaratmaymiz - o'ylaymizki, monopol firma narxni bevosita boshqaradi deb.

Aslida unday emas. Monopol firma rahbari "Davay, narxni 10.000$ ga ko'tar, cho'ta shu raqam yoqyapti menga" demaydi.

Nima, narxni 10.000$ qila olmaydimi? Qila oladi! Faqat shunchaki prayslistni o'zgartirib emas, balki TAKLIFNI kamaytirib (ya'ni ishlab chiqarishni qisqartirib).

Monopol qancha kam ishlab chiqarsa, qancha kam miqdorda bozorga olib chiqsa, mahsulotning narxi shuncha qimmat bo'ladi.
O'zingiz o'ylab ko'ring, GM millionta mashina chiqarib, narxini esa 50.000$ qipqo'ygani bilan, bozorda bu narxda mashinani bitta-yarimta ishqivozdan boshqa deyarli hech kim olmaydi. Millionta mashinani sotvorish uchun monopol firma baribir bozor bilan hisoblashishga majbur. Raz narxni 50.000$ qilmoqchimi - demak kamroq ishlab chiqarish kerak.

Xullas, monopol firma narxni bevosita emas, bilvosita boshqarishi mumkin.

@Behzodbek_Abdurasulov Ochish/sharhlash

2022-08-14 19:19:30 Iqtisodiyotda marjinal naflilikning kamayib borishi qonuniyati bor.

Bu nima degani?

Inson biror mahsulotni qancha ko'p iste'mol qilsa, undan oladigan manfaati (xursandchiligi deylik) ham ortib boraveradi, FAQAT borgan sari sekinroq ortadi.

Chanqab kelganingizda birinchi piyola suvni ishsangiz maza qilasiz, ikkinchi piyolada ham maza qilasizu, lekin baribir birinchisidagidek bo'lmaydi. Har keyingisi baribir oldingisi kabi gasht bermaydi.

Boylik borasida ham xuddi shu gap. G'irt qashshoqlikdan 1000$ ga boyisangiz, boshingiz osmonga yetadi. Keyin yana 1000$ qo'shilsa ham xursand bo'lasiz, faqat oldingidek emas. Soqqakashlikning cho'qqisiga chiqib, Forbes ro'yxatidan tushmay, Microsoft Word ismingizning tagiga qizil chiziq chizmaydigan darajada boyib ketsangiz, qo'shimcha 1000$ dan oladigan xursandchiligingiz aaaancha kam bo'ladi.

Xulq-atvor iqtisodiyoti olimlari ilgari surgan qiziq nazariyaga ko'ra xuddi shu qonuniyat xarajatlar (zararlar) uchun ham ishlaydi. Hozirgi holatingizda 100$ yo'qotsangiz ichingiz achiydi. Keyingi 100$ da ham kuyunasiz, ammo avvalgisidek emas. Qimorbozlar ham har keyingi yutqazgan pullariga avvalgisidan kamroq achingani uchun bor-budini tikib o'ynayveradi.

Avvalgi postda keltirilgan vaziyatlarda, biz 200$ dan 30$ yo'qotmaslik uchun yarim soat yo'l bosishga rozi bo'lamiz. Jonimiz achiydi-da! Ammo 9000$ dan 30$ yo'qotishda his qiladigan alam u qadar ko'p emas.
Farazan, inson emas, robot bo'lganimizda edi, ikkala vaziyat uchun ham bir xil qaror qabul qilgan bo'lardik. Chunki har ikkisida ham yarim soat vaqtning qiymati haqida gap ketyapti Ochish/sharhlash

2022-08-12 15:38:11 A. Telefon olish uchun do'konga kirdingiz. Narx 200$ ekan. Endi olmoqchi edingiz, lekin sherigingiz aytdiki, shaharning narigi chekkasida xuddi shu telefon 170$ ekan. Uyoqqa borishga yarim soat ketadi. Nima qilasiz, borasizmi, qolasizmi?

B. Mashina olmoqchi bo'ldingiz. Narxi 9000$ ekan. Endi olmoqchi edingiz, lekin sherigingiz aytdiki, shaharning narigi chekkasida xuddi shu mashina 30$ arzonroq ekan = 8970$. Uyoqqa borishga ham yarim soat ketadi. Nima qilasiz, borasizmi, qolasizmi? Ochish/sharhlash

2022-08-11 18:33:25 Dorini reklama qilib nima zaril?

Oldinlari shu savol meni ja qiynamasdiyu, o'ylantirib qo'yardi. Balki siz ham shu haqda o'ylab ko'rgandirsiz, hayron bo'lgandirsiz.

To'g'risiyam-da! "Oshqozonim chatoq, duxtir, Mezim yozib bering" - demaysiz-ku! Baribir duxtir yozib berganini olasiz. Eslik odamlar reklamaning emas, balki doktorning aytganini qilsa, TVda ko'rgan dorisini darrov aptekadan olavermasa - nima uchun dori ishlab chiqaruvchilar bunchalik reklamaga ko'p e'tibor berisharkin?

Shu savolga javob topgandekman:
Dori reklama qilishdan maqsad - odamlarni kasal ekanligiga ishontirish.

Masalan, kechasi tualetga ko'p qatnagan odamlarning ko'pchiligi buni oddiy holdek qabul qiladi - ha bir siygim qistadi-da, deydi. Doktorga bormaydi. Yoki asabi chatoqlar ham o'zining holatini tabiiydek qabul qiladi - bu dunyoda asabi buzilmagan kim bor axir..
Ammo shu odamlar reklamada yangrayotgan gaplarni eshitsa, ozmi-ko'pmi tashvishga tushadi. TVda aytilyapti: "Kechasi ko'p bezovta bo'lasizmi? Balki sizda prostata bezining adenomasi bordir. Unda sizga .... yordam beradi!".

Bunaqa reklamani ko'rgan eslik odam bir kun vaqt topib duxtirga boradi. Duxtir esa tekshirib, agar rostanam shunaqa kasal bo'lsa, dori yozib beradi. Yozib bergan dorisi esa ,ajabmas,reklamadagi doriga to'g'ri kelib qolsa...

Xullas, dori reklamasidan topgan mantig'im shu. Boshqa sabablari ham bordir balki...


@Behzodbek_Abdurasulov Ochish/sharhlash

2022-08-10 16:39:45 "Oltin zaxirasi - shunchaki illyuziya, xolos"

"Money Heist" serialining so'nggi faslida shu ma'nodagi ibora yangraydi. Ko'rmaganlar uchun spoyler: O'g'rilar Ispaniya Markaziy Bankining oltin zaxiralarini o'g'irlab ketishadi. Aholi orasida katta shov-shuv ko'tariladi. O'g'rilar qamalmaslik uchun politsiya boshlig'iga quyidagicha taklif bildirishadi: "Siz bizni qo'yvorasiz. Evaziga biz oltinni emas, o'rniga tillarang konserva bankalarini qaytaramiz. Bahonada, oltinni qaytargan bo'lib, sizning ham martabangiz oshadi. Sir o'rtamizda qoladi. Shunda hammasi iziga tushadi. Oltin o'rniga konserva banka tursa ham hech narsa bo'lmaydi, chunki oltin zaxirasi - illyuziya xolos".

Xullas, bu fikrda jon bor. Chunki oltin davlatlararo to'lovlarda qabul qilinishi mumkin bo'lgani bilan, amalda hech kim oltinda to'lov qilmaydi. Oltin zaxirasi - yiqilganda suyanchiq vazifasini bajarishi mumkin, modomiki yiqilish ehtimoli kam bo'lsa, birovning suyanchiqqa hojati tushmaydi.

Asosiysi, oltin bor, degan ISHONCH.

Oldinlari barcha pullarning zamirida oltin yotgan. 1$ banknotani xazinaga bersangiz, sizga 1$ qiymatdagi oltin berishgan.
Modomiki, istalgan paytda pulingizni oltinga almashtira olishingizga ISHONSANGIZ, pulingizni oltinga almashtirmay qo'yaverasiz - oltindan ko'ra pulni ishlatib yurish osonroq.

Hozir ham pulni pul qilib turgan narsa ham - ISHONCH. O'zbekistondagi hamma so'm-banknotalarni pul birligi sifatida ISHONGANI uchun, davlat uning himoyasida ekaniga ISHONGANI uchun so'mni xotirjam ishlatib yuribmiz. Farazan, davlat "bilganlaringni qilinglar" deb, so'mdan voz kechsa, odamlar ham unga ishonmay qo'ysa, so'm bilan xayrlashamiz. Lekin baribir odamlar o'zlari ishongan biror bir narsani pul qilib olishadi, hatto u konserva banka bo'lsa ham.

Aslida oltinni oltin qilib turgan narsa ham ishonch. Oltinni yeb bo'lmasa, kiyib bo'lmasa, biror narsaga ishlatib bo'lmasa - eng keraksiz metallardan biri. Ammo odamlar oltinni pul o'rnida ishlatish mumkin deb ishongani uchun ham uning qiymati yuqori.

@Behzodbek_Abdurasulov Ochish/sharhlash

2022-08-02 17:01:37 Yana muqobil xarajat va odamlarning xulq-atvori haqida.

Sizlarga bir iqtisodiy tadqiqot natijalarini havola qilmoqchiman.

Tadqiqotda ishtirokchilardan ikki xil savol so'raladi.

1. "Hududingizda oxiri o'lim bilan tugaydigan kasallik tarqaldi. Har 1000 tadan 1 ta odamga yuqarkan. Ya'ni yuqish ehtimoli 1:1000. Doktorlarda bir dona vaksina qolgan, agar uni olsangiz, yuqish ehtimoli 0 ga tushadi va o'lmay qolasiz. Siz ana shu vaksina uchun qancha to'lashga rozi bo'lardingiz?"

2. "Doktorlar bir kasallik ustida ishlashmoqda, shuning uchun ko'ngillilar qidirilyapti. Tadqiqotda ishtirok etsangiz, tanangizga kasallikning proba-vaksinasi yuboriladi, o'lim ehtimoli 1:1000. Shu tadqiqotda ishtirok etish uchun qancha so'ragan bo'lardingiz?"

Ikkala savol ham tushunarli bo'lgan bo'lsa kerak. Birinchisida - o'lim riskini bir birlikka kamaytirish uchun qancha TO'LAGAN bo'lardingiz? Ikkinchisi esa - o'lim riskini bir birlikka oshirish uchun qancha SO'RAGAN bo'lardingiz?

Iqtisodiy nuqtai nazardan qaraganda, ikkala savol ham deyarli bir xil narsa. O'lim riskini 0.001 dan 0.000 ga tushirishning narxi, mantiqan olib qaraganda, xuddi shu riskni 0.000 dan 0.001 ga ko'tarishning narxiga teng bo'lishi yoki yaqin bo'lishi kerak.

Ammo so'rovnomaning natijasiga ko'ra ular teng bo'lish uyoqda tursin, bir-biriga yaqin ham emas ekan.
1-savolga javob berganlar o'lim riskini bittaga kamaytirish uchun o'rtacha 2.000$ to'lashga rozi ekan.
2-savolga javob berganlar o'lim riskini 1 taga ko'paytirish uchun 500.000$ (!) talab qilishar ekan.

Farq naq 250 baravar!
Aytmoqchimanki, muqobil xarajatlarni inobatga olishda insonlar juda ko'p yanglishadilar (yanglishish so'zini noto'g'ri qo'llagan bo'lishim mumkin. To'g'riroq so'z bilan ifodalasak - insonlar muqobil xarajat bilan ko'pam hisob kitob qilib o'tirmaydilar).
Insonlarning bunday xatti harakatiga psixologik tushuntirish berish mumkin: birinchi savolda inson cho'ntagidan pul to'lashi kerak edi. Ikkinchisida esa pul olish nazarda tutilgan. Har ikkalasida ham risk darajasi bir xil. Ammo cho'ntakdan pul chiqarish ancha qiyin qaror, shuning uchun ham o'lmaslik uchun atigi 2000$ to'lashga rozi. Ammo 500.000$ olish uchun jon deb o'lim riskini qabul qiladi.

Qiziq...

@Behzodbek_Abdurasulov Ochish/sharhlash

2022-07-26 21:08:35 Muqobil xarajat ko'rinmaydi xolos.

Insonning har qanday qarori xarajatli bo'ladi. (Xarajat deganda faqat pulni tushunmang). Doim, biror qaror qabul qilsangiz, uning muqobil xarajati - siz voz kechgan boshqa bir qarorga, foydalanilmagan imkoniyatga teng. Kechki payt kinoga yoki futbolga borishingiz mumkin. Kinoga borsangiz - futbolga borolmaysiz. Demak kinoga tushishning muqobil xarajati - o'ynalmagan futbol.

Muqobil xarajat haqida qiziq keys uchratib qoldim (Richard Thaler, "Misbehaving"). Kredit kartalar bilan bogliq.

Kredit kartalar endi chiqarila boshlagan yillarda emitentlar (ya'ni karta chiqargan kompaniyalar) o'z elektron xizmatlari uchun do'konlardan pul undirgan. O'z navbatida do'konlar ham kartali xaridorlardan komissiya undirishgan. Ya'ni misol uchun 1$ lik narsani karta orqali xarid qilsa, 1.03$ yechib olingan.
Tabiiyki bu amaliyot emitent kompaniyalarga xush kelmagan. Do'kondorlar va karta emitentlari o'rtasida bir qancha huquqiy tortishuvlar ham bo'lib o'tgan.

Ammo, har ehtimolga qarshi, emitentlar do'kondorlarni bir narsaga ko'ndirishgan:
Modomiki naqd va plastikka ikki xil narx belgilanar ekan, qimmatrog'i - odatiy narx deb hisoblansin, arzonrog'i esa - naqd to'lov uchun chegirma deb hisoblansin.

Eski variantda - arzonrog'i oddiy narx edi, qimmatrog'i - plastik karta uchun komissiyali narx edi.

Iqtisodiy jihatdan ikkalasi bir xil narsa. Chunki plastikka 1.03$, naqdga 1.00$ bo'lgan tovar xaridida 0.03$ ni chegirma deymizmi, komissiya deymizmi - farqi yo'q. Har ikki holatda ham karta egalari qimmatroq to'layapti.

Ammo shunday amaliyotdan keyin xaridorlarning noroziligi kamaygani, kredit kartalardan foydalanish ommalashganini kuzatish mumkin.

Nega bunday? Axir ikkala holatda ham karta egalari qo'shimcha 0.03$ xarajat qilyaptiku?

Sababi, komissiya to'langanda xaridornda uning cho'ntagidan pul shilib olishgandek taassurot bo'ladi.
Naqd uchun chegirma variantida esa, foydalanilmagan 0.03$ lik chegirma bu - shunchaki "muqobil xarajat", xolos.

Insonning tabiati qiziq... Ochish/sharhlash

2022-07-26 16:52:36 Importga o'rnatiladigan cheklovning dahshatli zararini o'zingiz quyidagi misolda ko'rib chiqishingiz mumkin. Ochish/sharhlash