Наврўза

2021-05-19 18:05:51 #сартрдан

Инсон — ўз танловининг маҳсули. Экзистенциализм эса ҳар бир инсонга ўз мавжудлигини эгаллаш имконини беради. Ўз мавжудлигини эгаллаш яхши, бироқ у шу билан бирга мана шу мавжудлик учун тўлиқ жавобгарликни ҳам юклаб олади ўзининг гарданига. Яъни Сартр инсонни ўз фикрларининг лойиҳаси сифатида кўради. У одамга озодликка маҳкум этилган мавжудот сифатида қарайди. Ҳа, маҳкум этилган(!)
Бироқ шуни қай шаклда танлай олиши— бу ўша юқоридаги ўз-ўзини лойиҳалаш жараёнининг натижаси.

"Экзистенциализм— бу гуманизм“ сарлавҳали мақоласини ёзади бу қарашни қоралайдиганларга қарата. Ва Достоевскийнинг агар Худо бўлмаса, ер юзида жиноят урчиб кетиши мазмунидаги иқтибосини келтиради. Мана шу ҳолатни экзистенциализмнинг бошланғич нуқтаси деб уқтиради. Экзистенциалист эътиқод юзасидан, дин ва ахлоқ тиркаган қонуниятлар ёки уларга амал қилмаслик натижасида келиб чиқадиган оқибатлар қўрқувидан эмас, балки, инсонга — инсониятга, бўлган муносабати, ҳурмати важидан ёвузлик қилмайди. Қаршисидаги мавжудот инсон бўлгани учун. Яъни қонуниятлар шуни талаб этгани учун эмас. Чунки унда юқоридаги нормаларни ўзи йўқ. У динни ҳам, қадриятларни ҳам рад этади. Унинг олдида доим танлов имконияти бўлган. Яъни унинг ҳатти-ҳаракатларини назорат қиладиган қадриятлар, жамият мораллари, илоҳий қонуниятлардан воз кечгандан кейин ҳам бошқалар эркига рахна солиш йўлини осонгина танлаб кетмайди (бунга бирор тўсиқ ҳам йўқ энди унда). Лекин мана шу йўл мавжудлигини билгани ҳолида танлайди инсон қадриятини. Олдиндан белгиланган йўлга "маҳкум"лиги асосида қилинадиган эзгуликдан кўра, онгли ҳолатда танланган инсон қадриятини ҳақиқий гуманизм деб баҳолайди. У мана шу қадриятнинг моҳиятини чуқурроқ англаган. У буюрилгани учун танламаяпти бу йўлни. У индивидуал субъект сифатида ўзини яратиши билан бир вақтда бошқаларнинг субъектив мавжудлигини ҳам тан олади. Инсонпарварликка етаклайдиган йўлни бирор восита асосида қабул қилмайди. Ҳар ҳолда, Сартр урғу бераётган ҳақиқий гуманизмнинг бир учи шу ғояга туташади.

P. S: "Экзистенциализм — бу гуманизм" мақоласидан кейинги фикрлардан

@navroza_m Ochish/sharhlash