Jinoyat ishlarini hal qilish va tergov qilish jarayonida O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, prokuratura, sud va boshqa huquqni muhofaza qilish idoralari ko‘pincha sud ekspertlarining yordamiga murojaat qiladilar, ular ashyoviy dalillarni ilmiy tadqiq etish orqali ko‘plab jinoiy, fuqarolik va iqtisodiy ishlarda jinoyatlarni oshkor qilish, tergov qilish, oldini olish va haqiqatni aniqlashga hissa qo‘shadilar.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi X.Sulaymonova nomidagi RSEMning Samarqand viloyat bo‘limida hujjatlarning texnik-kriminalistik ekspertizasi sohasida bir qator yangi usullar ishlab chiqildi, ulardan foydalanishda soxtalashtirish faktlarni aniqlashga imkon beradi.
Mutaxassis amaliyotidagi holatlar shuni ko‘rsatadiki, firibgarlarning fitnalaridan qochish uchun hujjatlarni manipulyatsiya qilishda quyidagilarga rioya qilish kerak:
1. Hujjatlarning asl nusxalari bilan muomala qiling chunki nusxa ko‘chirishda siz turli xil hujjatlarning qismlari ya’ni imzo boshqa har qanday hujjatdagi muhr izlari yordamida o‘rnatishi mumkin.
2. Imzoyingizni shuningdek muhr izini bo‘sh varaqlarga qo‘ymang chunki har qanday hujjatlarni rasmiylashtirish bahonasida ushbu varaqlarda istalgan matnni chop etishi mumkin. Faqat hujjatlarning texnik-kriminalistik ekspertizasi mutaxassislari zamonaviy imkoniyatlaridan foydalangan holda muhr va imzo qo‘yilgandan so‘ng hujjat matni bajarilganligini isbotlashlari mumkin.
3. Hujjatlarni rasmiylashtirishda matn bilan imzo va muhr bosma izi o‘rtasida bo‘sh joy qoldirmang, chunki ekspert amaliyotida bo‘sh joyga turli mazmundagi matnlar bosib chiqarish bilan hujjatlarni qalbakilashtirish holatlari bo‘lgan.
4. Shuni yodda tutingki, kerakli asbob-uskunalar va materiallar bilan jihozlangan kompyuter dasturlaridan foydalangan holda, haqiqiyidan farq qilmaydigan muhrlar va shtamplar ishlab chiqarish mumkin va faqat zamonaviy uskunalardan foydalanadigan mutaxassislar soxtani taniy olishadi. Asosan, ushbu qalbakilashtirish holatlari kvartiralarni sotish bilan bog‘liq bo‘lib, o‘sha kvartirani firibgarlik yo‘li bilan, soxta muhrlar va notarius imzosi bilan bir necha shaxsga sotish mumkin. Shu munosabat bilan fuqarolar hushyor bo‘lishlari va shubhali holatlarda huquqni muhofaza qilish idoralariga murojaat qilishlari kerak.
5. Hujjatlarni sud ekspertizasi laboratoriyasida eskirgan, xiralashgan hujjatlar, ulardagi yozuvlarni tiklash hamda yozuvlarni kesib tashlagan tadqiqotlar olib boriladi. Bunday holda, fuqarolar shaxsiy murojaat qilishlari va mutaxassis fikrlarini olishlari mumkin. Eskirgan hujjatlarni saqlash qoidalariga rioya qiling. Hujjatlarni qog‘ozga yoki kartonga yopishtirmang, chunki yopishtiruvchi bo‘yoq bilan reaksiyaga kirishadi va yopishtiriladigan joylarda yozuvlar tarkibini tiklash imkonsiz bo‘lib qoladi.
So‘nggi paytlarda vino va aroq mahsulotlari solingan butilkalarga hamda banknotalarga yopishtirilgan aksiz markalarini qalbakilashtirish hollari ham keng tarqalmoqda. Oliy ma’lumot diplomlari, sertifikatlar, sayohat kartalari, imtihon testlarini qalbakilashtirish hollari ko‘pincha uchraydi.
An’anaviy va yangi texnika hamda zamonaviy uskunalardan foydalanish mutaxassislar oldiga qo‘yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli hal etishga imkon beradi. Eng so‘nggi uskunalardan foydalanish sud ekspertizasining ilmiy saviyasini yanada oshirishga yordam beradi va shu bilan jinoyatlarni tergov qilishda zarur bo‘lgan ekspert xulosalarini ishonchli qiladi.
Orzu Raximov, X.Sulaymonova nomidagi Respublika sud ekspertizasi markazi Samarqand viloyat bo‘limi yetakchi eksperti
@Huquqshunos_yordami
