2021-02-13 21:16:16
Кўп давлатларда машҳур, аҳамиятли тарихий жангларни тадқиқотчилар махсус ўрганади. Бу жанглар рўй берган ҳудудларда мемориаллар ўрнатилади, хотира музейлари қурилади. Ўзбекистонда бунақа анъана мавжуд эмас. Жангларни махсус ўрганиш, музей ва мемориаллар қуриш йўқ. Ғиждувон жангидай муҳим тарихий воқеа ҳам бошқа аксарият шу турдаги воқеликлар қаторида умуман эсланмайди, ўрганилмайди, тилга олинмайди. Бу ўзбек тарихчилигининг аҳволини кўрсатиши – бор гап. Жиддийроқ муаммо шундаки, бу бугунги Ўзбекистон ўзини ўтмишдаги давлатларнинг меросхўри деб билмаслигини, ўтмишини ўзиники деб қабул қилмаслигини кўрсатади. Сиёсатчиларимиз ва зиёлиларимиз буюк ўтмиш билан мақтанишни жуда яхши кўради, лекин улар ич-ичидан ўтмишни бугунга мутлақо алоқаси йўқ эртаклар тўплами деб тушунади, меросийлик, абадийлаштириш, ҳужжатлаштириш каби нарсаларни хаёлига келтирмайди. Ўтмиш улар учун бир декорация, халқ олдида чиройли гапириб қўйиш учун баҳона, туристлар диққатини жалб қилишга хизмат этувчи ривоятлар мажмуасидир.
Бу аҳвол бир куни ўзгарса, Ғиждувон жангига ҳам эътибор қаратилишини истага бўлардим. У ўзбек армиясининг каттакон ғалабаси сифатида тарихга муҳрланиши, Ғиждувон жанги қаҳрамонлари шарафига бирорта монумент ўрнатилиши адолатдан бўларди.
Жанг жуда кенг миқёсли бўлган. 100 минг қўшин у давр учун катта рақам эди. Қўшинга хизмат кўрсатувчи персонални инобатга олса, рақам янада катталашади. Ғиждувондай кичик ноҳия одамга тўлиб кетган эди. Бунақа йирик жанглар одатда катта тарихий ва сиёсий ўзгаришларга олиб келади.
Ғиждувон жанги ҳам бугунги этник ва сиёсий мувозанатга замин ҳозирлаган ҳодисалардан бири эди. Унинг натижаларига кўра шиаларнинг Мовароуннаҳрга экспансияси тўхтатиб қолинди, бу ерда сунний маданий қиёфа сақлаб қолинди (Темурийларнинг иккинчи пойтахти бўлган Ҳиротдагидан фарқли равишда). Темурийларнинг ҳукмронлигига батамом якун ясалди, ўзбекларнинг ҳокимияти тўлиқ ўрнатилди. Аҳолининг Шайбонийларга лояллиги ошди. Убайдуллахон Шайбонийларнинг энг қудратли, халқ меҳрини қозонган вакилига айланди ва яна 30 йилча фаолият юритди. У 1530 йилгача Кўчкунчихон билан, 1533 йилгача унинг ўғли Абу Саидхон билан, 1540 йилгача – вафотига қадар ўзи мамлакатни бошқарди.
Бобур Мовароуннаҳрга қайтиш режаларидан воз кечди ва “Ҳинд сори юзланди”. У Сафавийлар билан ҳамкорлигига якун ясаб, Усмонлилар билан алоқа ўрнатди ва уларнинг ёрдамида Ҳиндистонни эгаллаб, буюк империяга асос солди. Узоқ йиллар давомида тақдир зарбаларига учраган, мағлубият, жудолик, “қазоқлик”ларни бошидан кечирган Темурийзода ниҳоят тақдирини қўлга олди, ўз йўлини топди ва катта ишлар қилиб, тарихда ўз изини қолдирди. У асос солган сулола Ҳиндистонни узоқ бошқарди.
Бобурнинг ўзи Мовароуннаҳрга қайтмади, лекин шуҳрати қайтиб келди. Дастлаб Бухородан ажралиб чиқиб, Бобурнинг юртида – Фарғонада давлат қурган Минг сулоласида Бобур меросига қизиқиш уйғонди. Биринчидан, у фарғоналик, иккинчидан, Темурий эди; учинчидан, Бухоро давлатини қурган Шайбонийларнинг душмани эди, Қўқон хонлари шу душманлик тарихини ўз идеологиясига айлантирмоқчи бўлган бўлса ажабмас. Ниҳоят, Бобур буюк салтанат асосчиси ҳам эди.
Минглар ўзларини Бобурга боғлаб, Бобур меросини ўргана бошлади. Ўзбекистон номли республика қурилгач, Бобур бир пайтлар уни душман деб билган сиёсий бирлашма номини олган халқ – ўзбекларнинг миллий қаҳрамони ва дилбар шоири деб тан олинди. Одамлар бу борада нима дейишидан қатъи назар, бунда маълум тарихий ҳақиқат ва адолат бор. Зеро бугунги авлодлар сиёсий талотўпларда тил топишиб, ягона миллатга бирлашиб бўлди. Ўтмиш душманлиги хотирага айланди. “У ўзбек, бу чиғатой” деган тафовут қолмади. Бу нарсани тўғри қабул қилиб, ҳар бир тарихий шахс фаолиятига холис баҳо бериб, хотирасига ҳурмат кўрсатиш – қўлимиздан келадиган энг осон ва энг тўғри иш.
@uzfikrim
33 viewsedited 18:16
U
