2020-05-04 16:32:02
MUNOSIB QAYLIQ
Arabistonda ilmu hikmatda benazir Shan degan bir hakim, o‘zimga o‘xshagan biror bilimdon qiz topilmaguncha uylanmayman, deb ahd qilgan ekan. qayliq axtarib olamni bir necha bor kezib chiqsa hamki, o‘ziga munosib yor topolmabdi. Kunlardan bir kuni shu niyatda sarson-sargardon bo‘lib yurgan ekan, bir odam unga hamroh bo‘libdi.
Shan hamrohiga:
– Sen meni ko‘tarasanmi yo men seni ko‘taraymi? – debdi.
– Ajab betamiz odam ekansan, – debdi hamrohi, – sallamni zo‘rg‘a ko‘tarib yuribman-u seni qanaqa qilib ko‘taraman!
Shan indamabdi. Bir oz yo‘l yurganlaridan keyin barq urib yashnab turgan bir bug‘doyzorga yetibdilar.
Shan ekinzorga qarab:
– Bu bug‘doyzorning donini yeb bo‘lishdimikan? – deb hamrohidan so‘rabdi.
– Toza jinni ekansan-ku! Bug‘doyi hali o‘rib olinmagan narsani qanaqa qilib yeb bo‘ladi?!
Yana Shanning nafasi ichiga tushib ketibdi. Bir necha manzil yo‘l yurganlaridan keyin ular tobut ko‘tarib borayotgan olomonga duch kelishib qolishibdi.
– Bu odam o‘ldimikan yo haliyam tirikmikan? – deb Shan yana hamrohidan so‘rabdi.
– Astag’firullo, umrim bino bo‘lib senga o‘xshagan ahmoqni ko‘rganim yo‘q. Qabristonga olib borilayotgan o‘likni bu tirikmi, o‘likmi deb so‘raydi-ya! Qip-qizil ahmoq ham bunaqa savolni bermaydi. qo‘y, menga boshqa gapirma, ahmoqona gaplaringdan ko‘nglim ozib ketyapti, – debdi hamrohi.
Shunday qilib, ikkalasi churq etmay yo‘lda davom etishibdi. Yo‘lovchi manziliga yetgandan keyin, mayli, bu ham bir musofir ekan, qilgan qo‘polligimni ko‘nglidan chiqaray, deb Shanni uyiga olib kirib, mehmon qilibdi.
O‘sha odamning husnu malohat, aqlu farosatda hamma qizlarga dars beradigan qizi bor ekan, u dadasidan so‘rabdi:
– Hamrohingiz kim edi, yo‘lda nimalarni gaplashib keldinglar?
– Ey, qizim, – debdi otasi, – qip-qizil bir ahmoqqa ro‘baro‘ kelib qoldim. Kurakda turmaydigan, poyma-poy, mantiqsiz savollarni beraverib, toza tab’imni xira qildi.
– Nima dedi, axir? – deb so‘rabdi qizi.
– Men bilan ko‘rishishi bilanoq:
“Sen meni ko‘tarasanmi yo men seni ko‘taraymi?” – deb so‘radi. O‘zim zo‘rg’a borayotgan edim, uni qanday ko‘tara olardim, qizim. Bir ekinzorga yetganimizda: “Buning donini yeb bo‘lishdimikan?” – deb so‘rab qolsa bo‘ladimi? Uchinchi savoli: qabristonga olib ketishayotgan tobutni ko‘rib: “Bu tirikmikan yo o‘likmikan?” – deb so‘radi.
Qizi otasiga:
– Uning ko‘nglini og’ritib, bekor qilibsiz. Bu so‘zlar uning juda katta hakim va zo‘r bilimdon ekanligidan dalolat beradi.
Birinchi savolning ma’nosi shu: Yo‘lning zahmatini kamaytirish uchun biror narsa so‘zlab berasanmi yo men aytib beraymi? Yerning g’allasini ekkan odam biror sudxo‘rdan qarzdor bo‘lishi, uning qistovidan tezroq qutulish maqsadida, bug’doyni o‘rishi bilanoq to‘g’ri bozorga olib borib sotib, qarziga berishi, mulohaza qilib ko‘rsang, ekin pishishidan oldin yeb ketilgandan bo‘ladi. Tobutdagi murdani o‘likmi yoki tirikmi, deb so‘raganining ma’nosi shu: bu odam o‘lganidan keyin yodgorlik sifatida biror farzand yoki shogird qoldirdimikan, eslashga arzigulik biror xayrli ish qildimikan yoxud johil va fosiqligidan o‘lishi bilanoq hammaning esidan chiqdi-ketdimi?
Siz darhol uning oldiga chiqib, uzr aytishingiz, ziyofat qilishingiz, aytgan so‘zlarining barisini sharhlab berishingiz kerak, aks holda, u sizni johil va ahmoqqa chiqarib qo‘yishi mumkin.
Shunda qizning otasi Shanning huzuriga chiqib:
– Yo‘lda men parishonxotirlik qilib, savollaringga durustroq javob berolmagandim: hozir hammasiga birma-bir, batafsil javob berishim mumkin, – debdi.
Bunga javoban Shan:
– Bu so‘zlar sening tabiatingga mutlaqo xilof. Yaxshisi, aytchi, bu so‘zlarni kimdan o‘rganding va bu sirlardan kim seni voqif qildi, – debdi.
qizning otasi nima deyishini bilolmay, gangib qolibdi va rostini aytishga majbur bo‘libdi:
– Husnu malohat va aqlu farosatda tengu timsoli yo‘q bir qizim bor, bu so‘zlarning mag’zini menga o‘sha chaqib berdi, – debdi.
Bu gaplarni eshitgan Shan, shuncha yildan beri qidirib yurgan gavharimni endi topdim, deb suyunib ketibdi. Otasining roziligi bilan qizni nikohlab olibdi va nihoyat, murod-maqsadiga yetibdi.
#rivoyat
@uzb_mutolaa
339 views13:32
M
