2023-04-13 02:40:06
Oldinroq teatr misolida juda mashhur iqtisodchining tadqiqotlari haqida gapirmoqchi edim. Uilyam Baumol - 2017 yili 95 yoshida vafot etdi, u Nobel mukofoti olishi kerak boʻlgan iqtisodchilar qatoriga kirgan edi, lekin afsuski nasib boʻlmadi. Baumol “narx kasalligi“ (cost disease) deb ataladigan modelni (fikrni) oʻrtaga surgan. Shu model bu maoshlardagi farqni yaxshi tushuntira oladi va shu gʻoya hozirgi dunyo iqtisodiyotini tushunish uchun oʻta muhim deb oʻylayman.
1960-yillarda Baumol sanʼat iqtisodini oʻrganishda hayratlanarli bir kuzatuvni tushuntirishga harakat qiladi: musiqachilar ilgaridan samaraliroq ishlamayaptilar - string kvarteti bir asarni ijro etish uchun 1965 yilda va 1865-yil bir xil vaqt sarf qiladi. Ammo, 1965-yildagi musiqachilar 1865-yilda musiqachilarga qaraganda ancha koʻproq pul topishadi.
Ravshanki, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ishlab chiqarish samaradorligi oshgani boshqa tarmoqlardagi ish haqi darajasini oshirib keladi, agar 1960-yillarda, bir sanʼat muassasasi musiqachilarga 1860-yillardagi maoshni toʻlasa, sanʼatkorlar boshqa ish topish uchun ketib qolishardi. Shunday qilib, eng yaxshi musiqachilarni jalb qilish va saqlash uchun sanʼat muassasalari maoshlarini oshirishlari kerak boʻladi.
Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiyotning ishlab chiqarish sektoridagi samaradorlikning oʻsishi, muqarrar ravishda jonli musiqa ijrosi kabi koʻp mehnat resurslari talab etadigan xizmatlar narxini oshiradi. Ishlab chiqarish samaradorligi zavodlarga narxlarni pasaytirish va bir vaqtning oʻzida ish haqini oshirish imkonini beradi. Biroq, ish haqi koʻtarilganda, sanʼat muassasalari xarajatlarini qoplash uchun chipta narxini koʻtarishlariga toʻgʻri keladi, chunki sanʼatkorlar maoshi sanʼat muassasalarining asosiy xarajatidir.
Baumol bu kuzatuv sanʼatdan tashqari juda koʻp hayot jabhalariga toʻgʻri kelishini koʻrsatib berdi. Yaʼni tezkor texnologik taraqqiyot tufayli ishlab chiqariladigan mahsulotlar masalan, avtomobillar, smartfonlar, futbolkalar, banan va shu kabi narsalarning - narxi tushishib boradi va shu tariqa, koʻp mehnat resurslar talab aytiladigan xizmatlar masalan, maktab taʼlimi, sogʻliqni saqlash, sartaroshlik, jismoniy tarbiya trenerligi, yuridik xizmatlar va hokazoning narxi oshib borishini kutishimiz kerak. Statisik maʼnoda hozirgi dunyo aynan shunday, quyidagi grafik buni yaqqol koʻrsatib turibdi.
Sogʻliqni saqlash va taʼlim narxlari qimmatroq boʻlib, kiyim-kechak, mashinalar, mebellar, oʻyinchoqlar va boshqa ishlab chiqarilgan mahsulotlarning narxi umumiy inflyatsiya darajasiga nisbatan pasayib kelyapti. Kompyuter va maishiy texnika esa undan-da tez arzonlashib boryapti. Baumol buni yarim asr oldin bashorat qilgan edi.
Shunday qilib, Baumolning modeli bizga bugungi iqtisodiyotni emas, balki iqtisodiyotning kelajakdagi yoʻlni ham tushunishga yordam beradi. U iqtisodning oʻsishi sababli mehnat talab qiladigan xizmatlar qimmatroq boʻlishini tushuntirib beradi. Albatta, xizmatlar jahon iqtisodiyotining kelajkda asosiy ulushini tashkil qilishi muqarrar. Katta, ilmli va mehnatkash aholiga ega boʻlgan mamlakatlar davri kelganiga oʻxshaydi.
33 views23:40
S
