Online Erudit SB_TSUL

2020-06-07 11:06:09 Metallning xotirasi yoki shaklni eslab qoluvchi qotishmalar

Nikel va titan qotishmasi (nitinol) yoki shunga oʻxshash 20 taga yaqin metall qotishmalari deformatsiyaga uchragan taqdirda ham issiqlik taʼsirida yana boshlangʻich shakliga qaytib olish xususiyatiga ega.
Bunday metall qotishmalar aviatsiyadan tortib to meditsinagacha, elektronikalarda ham ba'zi ich kiyimlarda ham xullas deyarli barcha sohalarda keng qoʻllaniladi.
Aqlli metallga (uni yana shunday deb ham atashadi) yorqin misol sifatida, qiyshiq tish qatorlarini to'g'irlash uchun ishlatiladigan ortodontik simlarni keltirish mumkin.

Qiziqarli ilm-fan faqat Ochish/sharhlash

2020-05-30 11:39:53 ​​Инсониятнинг технологик қолоқлиги.

Диванда ўтирган ҳолда сўнги моделдаги гаджетингизни титкилаётганингизда ҳаёлингизда нималар ўтишини тахминан биламан. Инсониятни технологик ривожланган даврида яшаётганингиздан фахрланасиз ва бундан бор йўғи 50 йил аввал одамзод бу матоҳларсиз қандай яшаганини тасаввур қиласиз. Жуда мамнун бўлиб кетсангиз, олимлар, инженерлар ва технологларни дуо қилиб қўярсиз. Агар чет эллик ҳамкасбларимда ортса, ўша дуони бир учи менга ҳам тегиб кетар. Аммо....

Мен сизга айтсам, инсониятни технологик ривожланганлиги айни дамда ўта примитив даражада. Бу гапимни иккитагина мисол билан исботлаб бераман.

1) Ер қаридан нодир металларни қазиб олиш технологияси. Бор йўғи 5-6 грамм олтин ёки платина олиш учун 1 тонна (1.000.000 грамм) тупроқ яроқсиз ҳолга келади ва катта миқдорда сув исроф бўлади.

2) Ракеталаримизни космосга олиш чиқиш. Константин Эдуардович Циолковский 19 асрда реактив ҳаракатни назарий тасвирлаб беради. Биз эса, 21 асрда ҳам реактив ҳаракат билан ракеталаримизни фазога олиб чиқамиз. Ракетани учганини кўрганмисиз? Кичик ракета учиши учун қанақа катта миқдорда ёқилғи ёнишини, Бозорбой ака айтганларидек «дыма много»дан билиб олса бўлади. Ракеталарнинг фойдали юки эса, платформанинг 20 % ни ҳам ташкил қилмайди. Шу сабабли бугунги кунда юкни космосга олиб чиқиш, ёки олиб тушишнинг 1кг учун нархи камида 5000 $ атрофида. Реактив ҳаракат ўта самарасиз усул. Аммо, бизда ҳозир ундан бошқа усул йўқ.

Мен нега айнан бу иккита мисолни келтирдим? Ерда нодир металларни тақсимоти ва миқдори ўта чекланган. Биз қазиб олиш технологияларини минг ривожлантирсак ҳам, принципиал ўзгаришга эриша олмаймиз. Аммо, космосда Менделеев жадвали шундоқ сузиб юрибди. Мисол учун яқинда ўта тоза кремнийдан ташкил топган метеорит аниқланди. Биз эса, ерда кремний олиш учун экологияни хлор бирикмалари билан ифлослаб, катта миқдорда энергия сарфлаяпмиз. Сабаби ўша метеоритни ўзлаштириб, ерга олиш тушадиган технологиямиз йўқ. Ундан кўра экологияни тепкилаймиз.

Гаджетларимизни минг карра янгиси чиқса ҳам биз технологик жиҳатдан қолоқмиз. Биз бирорта космик объектни тўлиқ георазведка қилолмайдиган даражада қолоқмиз. Разведка қилиб, ресурс топган тақдиримизда ҳам, уни арзон кўринишда ерга олиб тушолмайдиган даражада қолоқмиз. Биз инсоният яшаши учун ягона яроқли бўлган планетани расво қилишга маҳкум бўлган мавжудот сифатида қолоқмиз.

Тўғри, бугун ерни омоч билан ҳайдамаймиз. Бошқа шаҳарга туя миниб сафар қилмаймиз. Лекин, технологик жиҳатдан ўша даврдан жуда узоққа кетганимиз йўқ. Ochish/sharhlash

2020-05-26 12:20:40 ​​Ушбу харитада АҚШнинг турли штатлари Ялпи ички маҳсулот ҳажми дунёнинг қайси давлатлари ЯИМ ҳажмига тенг эканини кўрсатилган.
Агар Калифорния мустақил давлат бўлса у дунёнинг энг ривожланган бешта давлатидан бири бўларди. Ochish/sharhlash

2020-05-17 13:29:00 ​​Ушбу харитада қизил рангда Ҳиндистоннинг Уттар Прадеш шатати кўрсатилган.
Кўк рангда кўрсатилган давлатларнинг ҳар бирида Уттар Прадеш штати аҳолисидан кам аҳоли яшайди.
Яъни Ҳиндистоннинг Уттар Прадеш штати аҳолиси фақатгина АҚШ, Хитой, Ҳиндистон ва Индонезия аҳолисидан кам. Агар Уттар Прадеш алоҳида давлат бўлганида у дунёда бешинчи ўринда бўлар эди. Ochish/sharhlash

2020-05-16 10:56:31 #Bu_qiziq

Совет ўқувчиларининг "туҳфаси"

1945 йил Совет мактаби ўқувчилари Америка элчисига АҚШнинг герби тасвири туширилган қимматбаҳо ёғочдан ясалган панелни совға қиладилар.

Ёғоч панель шу даражада моҳирлик билан ясалган эдики, мактаб ўқувчилари ҳам, элчи ҳам панель ичида овоз эшитувчи мослама ўрнатилганлигини билишмаган.

Ҳатто, Америка махфий хизматлари буни орадан 8 йил ўтиб, яъни 1952 йилда панель ичида овоз эшитувчи мослама борлигини пайқашган.

Ulanish @online_erudit_sbtsul Ochish/sharhlash

2020-05-14 11:47:21 ​​Хитойда етиштириладиган шифобахш ўсимликни дунёнинг ярми чай, чой, шай, кўринишида талаффуз қилса, қолган ярми tea дейди.
Хўш, нега чойни Осиё, Африка ва Европанинг катта қисми чай, чой, шай дейишгани, инглизлар эса tea?!
Гап шундаки Хитойнинг автоном ҳудудларда яшовчи муғул, уйғур, тибетлик каби миллатлардан ташқари ўзини хитойлик деб биладиган яна кўплаб миллатлар бор.
Уларнинг аксарияти бир бирини тушунмайди. Улар асосан Хитой ёзуви орқали мулоқот қилади. Масалан, Хитойнинг шимолий шарқидаги бир элат унинг жанубий шарқидаги хитойликни мутлақо тушунмайди.

Энди Чой сўзига келсак, Хитойнинг шимоли ва ғарбида уни Cha тарзида талаффуз этишган.
Жанубда эса Tha тарзида.
Хитойга қуруқлик йўли орқали келганлар асосан унинг шимол томонидан чой сотиб олган ва Чайни ўша ердан ўзлаштиришган.
Tea дейдиганлар уни асосан портлар орқали келиб, жанубдаги бозорлардан сотиб олган. Шу тариқа унинг номи дунёнинг ярмида инглизча Tea, қолган ярмида Чай, Чой бўлиб қолган. Харитада шу кўрсатилган. Ochish/sharhlash

2020-05-13 20:47:30 Channel photo updated Ochish/sharhlash

2020-05-13 11:34:35 ​​Ушбу харитада 1938 йилгача Европадаги турли мамлакатларнинг ҳарбий самоётларига қандай рамз туширилгани кўрсатилган.
Мени ҳайрон қолдиргани, фашистларнинг учи қайрилган хоч рамзидан аввалига Финландиянинг фойдалангани бўлди. Ochish/sharhlash

2020-05-11 23:59:42 ​​Siz buni bilasizmi: Ichidan havo siqib olingan sisterna. Uni tashqaridagi havo ezib qoʻydi

Biz ko'pincha havoga umuman e'tibor bermaymiz. Unga huddi hech narsadek qaraymiz. Havo ham suvga o'xshab na ranga, na ta'mga ega. Suvni hech bo'lmaganda ushlab koʻrsa bo'ladi-da.
Ammo, havoni bir hususiyatini doimo unutib qo'yamiz. Havo ham huddi suvga o'xshab massaga ega. Ha, uning zichligi kamroq, biroq biz doimo "havo okeani"ning eng tubida yurishimizni unutmang.
Bizning ustimizga doimo 12 km balandlikdagi havo ustuni bosib turadi. Bu anchagina ogʻir "ustun". Ya'ni har doim sizning har bir sm² teringizga 1 tonna havo bosim o'tkazadi. Boshqacha aytganda, 20 tonna havo sizni har tarafingizdan siqib turadi.

Ho'sh unda nega bizni havo ezib qo'ymaydi?
Hammasi oddiy, biz bunday bosim ostida yurishga sekin asta o'rganganmiz va ichimizda ham deyarli tashqaridagiday bosim tashkil qilingan.Bu ikkita qarama-qarshi kuch bir birini "kesadi" va biz bemalol yer yuzida sayr qila olamiz. Ochish/sharhlash