Ўзбекистоннинг газ бўйича «миллий манфаатлар ҳисобга олинмаган | ISMLAR KITOBI
Ўзбекистоннинг газ бўйича «миллий манфаатлар ҳисобга олинмаган» келишувларининг тафсилотлари маълум қилиниши шарт!
Нега доим газ етишмайди? Тизимдаги кўплаб муаммолар қаторида тафсилотлари Ўзбекистон халқидан негадир сир сақланадиган “Маҳсулот тақсимотига оид битим” деб аталувчи келишувлар газ етишмаслигининг бош сабабларидан бири бўлиши мумкин. Ўзбекистон 2000 йиллардан буён бир нечта бундай келишувни имзолаган. Президент Мирзиёев бундай келишувларни «миллий манфаатлар ҳисобга олинмаган» деб атаган. Маҳсулот тақсимотига оид битимлар орқали Ўзбекистондан йиллар давомида қанча табиий газ олиб кетилганини очиқ манбалардан топишнинг имкони бўлмади, аммо бир неча миллиардлаб куб метр газ эканини тахминий ҳисоб-китоб қилиш мумкин.
Ўзбекистон табиий газ захираларига бой давлатлардан бири ҳисобланади – дунёдаги 190 га яқин давлатлар орасида 15-ўринда туради. Табиий газ захираларининг ҳажми турли ташкилотларнинг баҳолашича 800 миллиард куб метрдан – 1 триллион 800 миллиард куб метргача дейилади. Бир йилда тахминан 40-60 миллиард куб метр газ қазиб олинади. Захиралар ҳозирги ишлаб чиқариш суръатида 18 йилдан 40 йилгача етади.
Нефть ва газ соҳасида “Ўзбекнефтегаз” деб аталган давлат ташкилоти газ конларини қидириш, қазиб чиқариш, ташиш ва сотишга асосий масъул ташкилот ҳисобланади. Аммо бу ташкилотнинг сўнгги йиллардаги молиявий ҳисоботларида экспорт қилинган газ миқдори жуда оз миқдорда кўрсатилган. Демак, Ўзбекистоннинг маҳсулот тақсимотига оид битимлари орқали Ўзбекистоннинг ҳудудидан чиқиб кетган газ “Ўзбекнефтегаз”нинг ҳисоботларига кирмайди. Бошқача сўз билан айтганда, миллиард куб метрлаб чиқиб кетаётган газ Ўзбекистоннинг мулки эмас, шу сабабли ҳам уни экспорт деб ҳам атаб бўлмайди. Яна ҳам тушунарли айтилса, Ўзбекистон ҳудудида ер қаъридан чиқаётган газнинг эгаси ўзимиз эмасмиз – шартнома шунақа.
президент таърифи билан айтганда «миллий манфаатлар ҳисобга олинмаган» шартномалар нечта? Қачонгача тузилган? Уларни ўзгартириш мумкинми? Билишимиз зарур бўлган тафсилотлар, битим шартлари қандай? Маҳсулотнинг неча фоизи Ўзбекистонга, неча фоизи бошқа давлатларга кетиши нега эълон қилинмайди?
“Маҳсулот тақсимотига оид битим” (Production sharing agreement - PSA, Соглашение о разделе продукции – СРП) бирор мамлакат ҳукумати ва табиий ресурсларни қазиб олувчи чет эл компанияси ўртасида тузиладиган халқаро шартнома ҳисобланади. Одатда чет эл компанияси геологик қидирув ишларини олиб боради. Бирор жойдан нефть ёки табиий газ кони топилса, уни ривожлантириш, қуриш ва қазиб чиқариш ишларини амалга оширади. Бунинг эвазига қазиб чиқарилган маҳсулотнинг бир қисми бойлик топилган давлатга, бир қисми эса чет эл компаниясига тегишли бўлади. Нефть ва газ компаниялари бундай шартномалар ортидан одатда жуда катта фойда қилиши мумкин. Одатда бундай шартнома конларини ўзи тадқиқ қила олмайдиган ёки бунга капитали йўқ ҳукуматларга қўл келиши мумкин.
КАНАЛГА УЛАНИШ :
https://t.me/+4yJeauD7u_EyNzFi
https://t.me/+4yJeauD7u_EyNzFi
