Албатта, охирги юз йилларда таниқли ва буюк турк фарзандларига | Harbiy tarix

Албатта, охирги юз йилларда таниқли ва буюк турк фарзандларига нисбатан қилинган душманликларнинг ошкора ва пинҳона сабаблари бор. Аммо ҳозир бу борада тўхталиш мавриди эмас. Зеро, ушбу китобни мутолаа қилган киши Амир Темурга нима сабабдан бунчалар туҳматлар бўлганини осонликча англаб олади.
Тарихнинг кўз юмиб бўлмас бир ҳақиқати борки, у ҳам бўлса, Амир Темур дунёнинг энг буюк тўрт жаҳонгирларидан бири эканлигидир. У ҳеч бир жангида енгилмаган қўмондон эди.
Темур мўғуллар яксон этган Туркистон дунёсини янгидан кучли ва фароғатли ўлкага айлантирди. Култепага айлантирилган Ўрта Осиё шаҳарларини; Кешдан Самарқандга қадар, Бухородан Термизгача, бебаҳо обидалар билан безади, сайқаллади. Борган жойини мадрасалар, масжидлар, кўприклар, карвонсаройлар, каналлар билан обод қилди.
Соҳибқирон бир давлат ва бир миллатнинг фақат илм аҳллари ва кучли авлодлар билангина гуллаб-яшнашини яхши англарди. Шунинг учун энг аввало саййидларга, дарвешларга, олимларга, шоирларга алоҳида эътибор қаратди. Унинг идорасидаги мамлакатни “илм ва ҳикмат юрти” деса, тўғри бўларди.
Амир Кулол, Шамсиддин Кулол, Абу Бакр Тойободий, Мир Саййид Барака каби шайхлар, Тафтазоний, Саййид Шариф Журжоний, Қозизода Румий каби олимлар Амир Темур тузган буюк мамлакатда етук авлодлар шаклланишига сабабчи бўлдилар.
Соҳибқироннинг жанг санъати сир-синоатларини чуқур ўзлаштирган бир қанча номдор қўмондонлари бор эди.
У ўзидан солиҳ авлодлар ҳам қолдирди. Фарзанди Шоҳруҳ Мирзо исломиятга жуда катта хизмат қилди. Ҳиротни пойтахт қилиб, дунёнинг марказларидан бирига айлантирди. Набираси Мирзо Улуғбек эса отасидан ҳам ўтиб, юлдузларнинг ҳаракатини ўрганган олим бўлиб етишди.
Не ажабким, Амир Темур шакллантирган олтин авлод давомчилари ўлароқ Али Қушчи, Алишер Навоий, Ҳусайн Бойқаро ва Бобур каби кучли олимлар, давлат арбоблари, шоирлар, адиблар етишиб чиқди. Улар ўз навбатида исломнинг юксалишига, нақлий илмларнинг ривожланишига, турк тилининг янада жонланишига сабаб бўлди.
Амир Темурнинг энг ҳайратланарли тамойили бармоғидаги узугига нақш этилганди. “Рости русти – куч адолатдадир”, деган ибора бу буюк турк жаҳонгирининг ҳар бир ишда адолатли бўлишни шиор қилиб олганини, мана шу ҳақиқатга мос ҳаракат қилганини ва шунинг учун ҳам жумла-жаҳонни қўлга ола билганини исботлайдиган гувоҳнома эди гўё. Фарзандларига ҳам доимо “Адолатли бўлинглар!” деб насиҳат қиларди.
Туркийларнинг оламшумул мафкурасини илгари суриб, худди Ўғузхон сингари, “Аллоҳ бир бўлгани каби дунёда ҳам битта султон бўлиши керак! Дунё икки ҳукмдорга етадиган даражада кенг эмас!” дея, бутун инсоният тарихи давомидаги энг катта турк давлатини барпо этишга муваффақ бўлди.
Хулоса шуки, Амир Темур ўз мамлакатини қоронғи жарликдан чиқарди, зулмнинг қонли исканжасидан халос этди. У ўзаро бўлинишнинг, ҳудудий тарқоқликнинг мамлакатни қандай кўйларга солишини яхши биларди. Бу борадаги ҳаётий тажрибаларини “Темур тузуклари” номли бебаҳо асарида жудаям мукаммал тарзда ифода этган. Бу асар мисолида Амир Темур келажак авлодларга, барча давлат ва жамоат раҳбарларига дарс ва дастурил амал бўлажак китоб ёзиб қолдирган, десак муболаға бўлмайди. Ушбу асарни халқаро алоқалар ва сиёсат илми мактабларида дарслик сифатида ўқитилишига ҳам катта эҳтиёж бор аслида. Китобнинг айрим бобларини лицейларда ёш авлод онгига сингдира олсак, олтинга тенг насиҳат ва ўгит берган бўламиз.
Раҳматли Бошбуғ Алпарслон Туркеш 1996 йили “Туркий давлат ва жамиятлари дўстлик, қардошлик ва ҳамкорлик вақфи” томонидан ташкил этилган “Туркистон амири Темурнинг турк ва дунё тарихидаги ўрни” мавзусидаги конференцияда Соҳибқироннинг беназир йўлбошчи эканлиги ҳақида сўз юритиб, жумладан, шундай деганди:
“Амир Темур каби буюк жаҳонгирни етиштириб берган миллатга мансуб эканлигимиздан ғурурланиб, бу билан фахрланишимиз керак. Унинг асарларини тадқиқ қилишимиз лозим. Барча турк зиёлиларига “Темур тузуклари”ни ўқиб чиқишни тавсия этаман. Олимларимиз Амир Темурнинг тарихий шахсияти ҳамда “Темур тузуклари”нинг устида тадқиқот ўтказсалар, бундан кўп хулоса ва ибрат оладилар”.