2022-08-31 15:39:46
“Martin Iden” | Jek London
Chinakam asar o’quvchi qalbida chuqur o’rin egallab qoladi, uni qayta-qayta o’qiyveradi. Sababi, asarda o’zi uchun ko’p narsani kashf etadi. Jek London asarlari ham shundaylar toifasidandir. Muallifning “Martin Iden” asari avtobiografik tipda yozilgan bo’lib, bosh qahramon Martinning qashshoqlikda kechirgan ayanchli hayoti, “taqdir kulib boqmagan” yillari, sarobga aylangan muhabbati yozuvchining hayot daftaridan ko’chirilgan.
Asar o’qilishi bilan kishini o’ziga ipsiz bog’laydi. Palubada chayqalib-chayqalib yurishga odatlanib qolgan matrosning eng qimmat buyumlar bilan liq to’la bezatilgan xonada yurishi juda mushkul kechadi. U o’zini qurshab olgan uy jihozlarini ikir-chikirigacha eslab qolishga urinadi, chunki u hech qachon nafosatga befarq qaray olmasdi. Bunday go’zalliklarni faqat kitoblarda o’qigan edi, Ruf bilan uchrashuv esa qizning go’zalligi oldida uni mast holga keltirib qo’yadi. U kim edi deyapsizmi? U Martin Iden edi.
Arturning xaloskori bo’lgan Martin, yana bu go’zalliklarni ko’rishni, ular kabi madaniyatli bo’lishni chin dildan istaydi, yana yer yuzida tanho deb bilgan Rufni ko’rishga intiladi, ha uni sevib qoladi. U o’zi orzu qilgan cho’qqini tinimsiz o’qish, fanlarni o’rganish bilan zabt etadi, balki mister Morz oilasidan ham aql bobida o’tib ketadi. O’rdak suvga intilgani singari Martin ham ilmga intiladi. Bir kuni Ruf Martinga “Nega tayyor daromad egasi bo’lib tug’ilmagansiz?” deb savol berganda, yigit “Men sog’lom va farosatli bo’lishni afzal ko’raman, daromad o’zi kelaveradi” deb javob qiladi va u “sizni xushnud etish uchun” deb yuborishdan o’zini zo’rg’a tutib qoldi.
Ruf boy oilada tug’ilgan, burjua ta’siri bilan ulg’aygan va Martin ko’rgan qashshoqlikni uchdan birini ham ko’rmagan edi. Shu sababli ham Martin tanlagan yo’lni hech qachon ma’qul topmadi. Ruf bilan yaqin aloqada bo’lgan yagona yigit Martin bo’lib, onasi yigitning qizdan 3 yosh kichikligini hamda o’ta kambag’alligini hisobga olgan holda ular ko’rishib turishiga qarshilik bildirmadi. Qiz o’zi ham sezmagan holda Martinga muhabbat qo’ydi, “muhabbat” so’zining o’zi esa unga yulduzlarning munis shu’lasini, dengiz sathining xiyolgina jimirlab, mavjlanib turishini, mayin yoz tongidagi sarin shabnamni eslatardi. Xom xayol pardasi ortida yashirinib turgan haqiqatlarni ikkisi ham ko’rmasdi.
Aslida asarda asosiy syujet bo’lib ko’ringan yigit va qizning sevgisidan ko’ra boshqa muhim hodisotlar ham bor. Martin Iden dengizda ishlash uchun yaratilmaganini payqaydi va u yozuvchilikka qadam qo’yadi. U ko’plab hikoyalar yozishni boshlaydi, gazetalarga chop etish uchun yuborgan barcha urinishlari zoe ketadi. “U o’zining hamma asarlarida realizmni xayol qilib, xayol yaratgan go’zallik bilan birlashtirishga urinadi. U realizmga, insonga va uning orzulariga ishongan ilhombaxsh realizmga intiladi. U hayotni boricha aks etttirishni, notinch intilishlarni tasvirlashni istardi.” Bressenden aytganiday Martinning muvaffaqiyatga erishishiga “Sharmanda bo’lgan quyosh” ning chop etilishi sabab bo’ldi. Odamlarning unga munosabati o’zgardi, lekin Martin Martinligicha qoldi. Uni yo'qlikka mahkum etgan jamiyat edi.
Martin Iden men uchun chin inson namunasi bo’ldi. U og’ir paytlarda ham o’z maqsadidan chalg’imadi, boylik orttirganda ham o’sha Martin bo’lib qoldi. Xullas, Martin sen mening sevimli qahramonimsan.
Mening o’z mulohazam bor va butun dunyodagi tanqidchilarning hammasi bir taraf bo’lgada ham, uni tanqidchilarning hukmiga bo’ysundirmayman. Ko’nglimga yoqmaganm narsani yoqmadi deyaveraman. Men o’z didimni modaga tobe qilishni istamayman. #book_review
@Book1tob
78 views12:39
B
